Ν. Καββαδίας, Το πούσι

ΤΟ ΠΟΥΣΙ (Νίκος Καββαδίας)

Ο λογοτέχνης Νίκος Καββαδίας γεννήθηκε στις 11 Ιανουαρίου του 1910 στο Χαρμπίν της Μαντζουρίας. Ο πατέρας του, Χαρίλαος, είχε τη ρωσική υπηκοότητα και διατηρούσε επιχείρηση εισαγωγών - εξαγωγών. Ο πατέρας του ένας πολυμήχανος Κεφαλλονίτης που εμπορευόταν οινοπνευματώδη στην Άπω Ανατολή

κατά τη διάρκεια του Ρωσοϊαπωνικού πολέμου το 1904, ήταν τροφοδότης των στρατευμάτων του τσάρου και η μάνα του προερχόταν από παλιό ναυτικό σόι της Κεφαλλονιάς. Στις αρχές του Α΄Παγκόσμιου Πολέμου η οικογένειά του επέστρεψε στην Ελλάδα και στη συνέχεια ο πατέρας του έφυγε για τη Ρωσία, όπου εξαιτίας της επανάστασης των μπολσεβίκων οι επιχειρήσεις του έπεσαν έξω, με αποτέλεσμα να γυρίσει πίσω κατεστραμμένος οικονομικά. Η μητέρα του, Δωροθέα, ήταν κεφαλλονίτικης καταγωγής. Σε ηλικία τεσσάρων ετών, η οικογένειά του επέστρεψε στην Κεφαλονιά και το 1921 μετακόμισε στον Πειραιά, όπου τελείωσε το Δημοτικό και το εξατάξιο Γυμνάσιο.

Το 1928 δίνει εξετάσεις στην Ιατρική Σχολή, αλλά την ίδια χρονιά αρρωσταίνει βαριά ο πατέρας του και αναγκάζεται να δουλέψει. Για μερικούς μήνες εργάζεται σε ναυτικό γραφείο, κρατώντας τα λογιστικά βιβλία, και τον επόμενο χρόνο, αμέσως μετά το θάνατο του πατέρα του, μπαρκάρει ναύτης σε φορτηγό.

Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του, αποτυπώνει στο χαρτί τις εικόνες από τα μέρη που επισκέπτεται, τη ναυτική ζωή, τους ναυτικούς και τις σχέσεις τους με την πατρίδα τους, τη θάλασσα και τις γυναίκες. Τον Ιούνιο του 1933 κυκλοφορεί την πρώτη του ποιητική συλλογή, με τίτλο «Μαραμπού» και εισαγωγικό σημείωμα του Καίσαρα Εμμανουήλ. Το βιβλίο τυπώνεται σε 245 αντίτυπα, στο τυπογραφείο του περιοδικού «Ο Κύκλος», με έξοδα του ίδιου.

Το 1939 παίρνει το δίπλωμα ασυρματιστή, αν και αρχικά ήθελε να γίνει καπετάνιος. Ακολουθεί ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, πηγαίνει στρατιώτης στην Αλβανία και στα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής μένει ξέμπαρκος στην Αθήνα. Ξαναμπαρκάρει το 1944 και ταξιδεύει αδιάκοπα ως ασυρματιστής σ’ όλο τον κόσμο.

Τον Ιανουάριο του 1947 εκδίδεται η δεύτερη ποιητική συλλογή του «Πούσι» κι επανεκδίδεται, ύστερα από δεκατέσσερα χρόνια, το εξαντλημένο «Μαραμπού» από τον Θανάση Καραβία, ο οποίος το Μάρτιο του 1954 θα κυκλοφορήσει και τη «Βάρδια», το μοναδικό πεζό του Νίκου Καββαδία.

Από το τελευταίο ταξίδι του επέστρεψε το Δεκέμβριο του 1974 και αμέσως ξεκίνησε τις προετοιμασίες για την έκδοση της τρίτης ποιητικής συλλογής του, την οποία όμως δεν πρόλαβε να δει τυπωμένη. Πέθανε ξαφνικά στις 10 Φεβρουαρίου του 1975, από εγκεφαλικό επεισόδιο. Στην ατζέντα του βρέθηκαν τρεις στίχοι που ήθελε να τους προτάξει στο «Τραβέρσο», κάτι που δεν έγινε...

«Μα ο ήλιος αβασίλεψε κι ο αητός απεκοιμήθη

και το βοριά το δροσερό τον πήραν τα καράβια.

Κι έτσι του δόθηκε καιρός του Χάρου και σε πήρε».

Τρία χρόνια μετά το θάνατό του, κάποια από τα ποιήματά του μελοποιήθηκαν από τον Θάνο Μικρούτσικο, στο δίσκο «Σταυρός του Νότου». Μέσω αυτών των τραγουδιών, και άλλων που ακολούθησαν, ο Νίκος Καββαδίας έγινε γνωστός στο ευρύτερο κοινό.

Ο Νίκος Καββαδίας εκτός από τη θάλασσα λάτρεψε και τη γυναίκα. Ο μύθος που περιβάλλει με την αχλύ του τα ταξίδια και τα λιμάνια δεν είναι εύκολο να διαλυθεί και οι γυναίκες (Γιουδήθ, Μαρία, Εύα, Νικόλ, Γκρέτα, Ελένη, Φάνυ, Σμαρώ, Πωλίν) – όσο και αν υπερτονίζεται η σκοτεινή πλευρά του χαρακτήρα τους – παρουσιάζονται ως θεές του έρωτα.

Τις άλλες φοβάμαι, τις τίμιες, αυτές που δεν πέφτουνε για λεφτά, αυτές που ξέρουν γράμματα, που τις παντρευόμαστε.

Η έλλειψη εμπιστοσύνης προς τις γυναίκες τον είχε ωθήσει να κεντήσει στο μπράτσο του μια γοργόνα μπλε και κόκκινη για την οποία έλεγε πως δε θα τον προδώσει ποτέ, πως θα πεθάνει μαζί του.

Νόημα

O ποιητής μας παρουσιάζει στην αρχή το καράβι να πλέει μέσα στο πούσι και μια γυναίκα να τον επισκέπτεται απρόσμενα στην τιμονιέρα. Η αγαπημένη του είναι ντυμένη στα άσπρα, αλλά είναι βρεγμένη από τη θάλασσα και με τα μαλλιά της μπορεί κανείς να πλέξει σκοινί. Ήταν λογικό όμως να βραχεί. Τέτοια εποχή βρέχει πάντα στον κόλπο του Πηγάσσο. Ο θερμαστής, έχοντας ακουμπήσει τα πόδια του στις καδένες του πλοίου, τους παραμόνευε. Συμβουλεύει λοιπόν την αγαπημένη του να μην κοπάζει ποτέ τις κεραίες του πλοίου την ώρα της τρικυμίας, γιατί θα ζαλιστεί. Επανέρχεται όμως στην πραγματικότητα, αποδιώχνει το όνειρο και αποφασίζει να αντιμετωπίσει με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα τους κινδύνους της θάλασσας.

Περιεχόμενο ενοτήτων

1η ενότητα: Ο ποιητής μας παρουσιάζει μια εικόνα πραγματικά ονειρική. Το πλοίο ταξιδεύει, «χαμένο» μέσα στο πούσι. Η νύχτα και η απεραντοσύνη της θάλασσας και του ουρανού δημιουργούν συνθήκες τέτοιες που οδηγούν αναπόδραστα την ευαίσθητη ψυχή του ποιητή - ναυτικού - σε ονειροπόληση και περισυλλογή. Έτσι, ο ποιητής ζωντανεύει την εικόνα της αγαπημένης του. Η παρουσία της ήταν ξαφνική, γεγονός που δηλώνει πως για πολύ ώρα βρισκόταν στην κατάσταση της ονειροπόλησης.

2η ενότητα: Στην ενότητα αυτή ο ποιητής τονίζει αρχικά πως η παρουσία της γυναίκας, της αγαπημένης του, τον γεμίζει χαρά. Έτσι, φαντάζεται να πλέκει τα μαλλιά της, για να δείξει την αμέτρητη αγάπη του σε αυτήν αλλά και τη μεγάλη νοσταλγία που νιώθει γι’ αυτήν. Όμως, δεν μπορεί να μείνει πιστός στο όραμά του. Η ζωή του είναι ιδιαίτερα δύσκολη και οι κίνδυνοι παραμονεύουν παντού. Γι’ αυτό και αναφέρεται στις δύσκολες καιρικές συνθήκες αλλά και σε κάποια μικροπεριστατικά της καθημερινής ζωής.

Επανέρχεται όμως, στην αγαπημένη του και δείχνει πάλι τη νοσταλγία που νιώθει γι’ αυτήν, αλλά και την τρυφερότητά του, καθώς τη συμβουλεύει να μην κοιτάζει τις αντένες μέσα στην τρικυμία, γιατί θα ζαλιστεί.(Απάντηση 1ης ερώτησης)

3η ενότητα: Όσο δύσκολη όμως και αν είναι η ζωή των ναυτικών έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον και δε συγκρίνεται με τη ζωή των στεριανών που είναι γεμάτη φόβους και μικροχαρές, χωρίς περιπέτειες. Προτιμά λοιπόν τη ζωή στη θάλασσα, έστω κι αν αυτή είναι δύσκολη, γεμάτη κινδύνους και δυσκολίες. Έτσι, διώχνει μακριά την οπτασία του για να μείνει μόνος του στη θάλασσα, έστω κι αν κινδυνεύει εκεί από τον καιρό ή από τα γερμανικά πολεμικά πλοία.

Ίσως όμως ο φόβος του να σχετίζεται με κάποια ερωτική περιπέτεια που δεν ήταν σίγουρη και του δημιουργούσε φόβους και προσπαθούσε να την απομακρύνει από τη σκέψη του. Σύμφωνα με τη Σφαέλλου, «ο Καββαδίας αποτυπώνει τα αισθήματα τα δικά του και συγχρόνως την ψυχική κατάσταση χιλιάδων θαλασσινών· τη μοναξιά, το ονειροπόλημά τους για μια ζεστή ανθρώπινη παρουσία, τις αναμνήσεις τους από κάποιο αγαπητό πρόσωπο. Από το όνειρό του ο ποιητής συνέρχεται με τις βλαστήμιες του ναύκληρου, επειδή η τρικυμία τους καθυστερεί. Έτσι ο ποιητής διώχνει μακριά την αγαπημένη παρουσία, ξαναγυρίζοντας στη μοναξιά, την πλήξη και την αγωνία των μακρινών ταξιδιών, στα απόμακρα νησιά του Ειρηνικού».γ. Πραγματολογικά – Ιδεολογικά

Τα γνωρίσματα της ποίησης του

Γνωρίσματα περιεχομένου

·                     θεματογραφία: αντλεί τα θέματά του από τη ζωή των ναυτικών, από τη ζωή στα πλοία,στα εξωτικά λιμάνια, τις περιπέτειες και τους κινδύνους της θάλασσας.

Γνωρίσματα μορφής

·                     Γλώσσα: δημοτική με ναυτικούς όρους

·                     Ύφος:απλό, λιτό, ζωντανό

·                     Εικόνες:ρεαλιστικές π χ. ο θερμαστής με τα πόδια στις καδένες. Λυρικές-Φανταστικές π χ. τα μαλλιά της γυναικείας μορφής, που πλέκονται ''σαλαμαστρα' Υπερρεαλιστικές: π χ. ο ποιητής που μιλάει πεθαμένος

·                     Συμβολισμός

Η ζωή των ναυτικών

·                     η νοσταλγία για αγαπημένα πρόσωπα

·                     τα ανθυγιεινά κλίματα και οι κακές καιρικές συνθήκες

·                     οι άσχημες , τις περισσότερες φορές, σχέσεις των μελών του πληρώματος

·                     η νοσταλγία για τα πρόσωπα της οικογένειάς τους

·                     τα πολύ μακρινά ταξίδια και οι κίνδυνοι

·                     ο φόβος του ναυαγίου

Τα πραγματικά και τα εξωπραγματικά στοιχεία

Τα πραγματικά: εικόνες από το πλοίο, το ταξίδι, τον καιρό

Τα εξωπραγματικά: η οπτασία, ο ποιητής που μιλάει χωρίς να είναι ζωντανός

Η χρονική βαθμίδα:

·                     Δύο χρονικά επίπεδα: παρόν: (βρέχει, πλέκω),  παρελθόν: (ήρθες,έφτασες)

·                     η χρονική σειρά των γεγονότων: (στ1, στ. 19, στ. 18-19, στ. 5 κε.)

·                     το παρόν αναφέρεται στους στ. (18-20)

Η οπτασία και η στάση του ποιητή

Η οπτασία είναι γυναικεία μορφή, βρεγμένη, με λευκά ρούχα και μακριά μαλλιά. 'Ερχεται και στέκεται στην τιμονιέρα του πλοίου.

Ο ποιητής νιώθει τρυφερή αγάπη απέναντι στη γυναικεία μορφή, ωστόσο τη διώχνει γιατί δεν ταιριάζει στο περιβάλλον του

Οι πραγματικές καταστάσεις

·                     το πλοίο ταξιδεύει από την Αυστραλία στη Χιλή

·                     βρίσκεται κοντά στη Ν. Ζηλανδία

·                     ο καιρός είναι κακός και επικρατεί ομίχλη

·                     ο ποιητής βρίσκεται στην τιμονιέρα

·                     ο ναύκληρος βρίζει τον καιρό

·                     βρισκόμαστε στο έτος 1940 στο β' παγκόσμιο πόλεμο και οι δυνάμεις του άξονα βυθίζουν εμπορικά πλοία

·                     ο ποιητής προτιμά να χτυπηθεί από τορπίλη "από το φοβάται και να καρτερεί"

Υπερρεαλισμός

·                     λογοτεχνικό ρεύμα του μεσοπολέμου

·                     επηρέασε τη νεότερη ποίηση

·                     το περιεχόμενο του είναι ο κόσμος του υποσυνείδητου

·                     στηρίζεται στο σύστημα της αυτόματης γραφής

·                     προβάλλει εικόνες και γεγονότα χωρίς λογική συνοχή, όπως αυτά εμφανίζονται στα όνειρά μας

ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΣΤΟ ΠΟΥΣΙ

«Και μια φωτογραφία της στην πλώρη

ήταν για με όαση που ένας συναντά μεσ’ στην καρδιά της άμμου»

Το θυμήθηκα διαβάζοντας αυτό το κείμενο.

Παρακολουθώντας τη ξανθιά γυναίκα με το λευκό φόρεμα.

Ακολουθώντας τα σχήματα του μαντιλιού της στον αέρα.

Μυρίζοντας λιγδιασμένους κάβους και μισοσβησμένα κάρβουνα.

Γλείφοντας το αλάτι της μνήμης.

Ακούγοντας το τραγούδι της θάλασσας.

Κοιτάζοντας το παγωμένο αίμα της πεθυμιάς,

σ’ ένα σώμα που επιπλέει στο μελάνι,

σαβανωμένο από την ομίχλη.

Είναι όνειρα.

Εκείνος δε σταμάτησε ποτέ να ταξιδεύει.

Εμείς συνεχίζουμε να ψάχνουμε το νόημα στις ξέρες.

Ήταν φόρος τιμής. ένα δυνατό χαστούκι στη λήθη.

Να’σαι καλά.

Γ. ΠΟΡΦΥΡΙΔΗΣ