ΠΡΟΤΥΠΑ ΚΑΙ ΕΙΔΩΛΑ

ΠΡΟΤΥΠΑ ΚΑΙ ΕΙΔΩΛΑ

Προσδιορισμός της έννοιας

Είναι το πρόσωπο, που στην εξιδανίκευσή του, λειτουργεί / επενεργεί ως υπόδειγμα προς μίμηση, ιδιαίτερα για τους νέους. Τα πρότυπα διαφοροποιούνται στο χρόνο, γιατί διαμορφώνονται με βάση τις επικρατούσες συνθήκες (κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές κ.λπ) και τις ευρύτερες αξιολογικές προσεγγίσεις μιας κοινωνίας. Στη δημιουργία τους συντελούν παράγοντες, όπως: οι φορείς κοινωνικοποίησης (οικογένεια, εκπαίδευση, ΜΜΕ), οι πνευματικοί άν8ρωποι, η κοινωνική και πολιτική κατάσταση, το ιστορικό και πολιτιστικό παρελθόν κ.α. 

 Σύγκριση Προτύπων -Ειδώλων

·         Το πρότυπο είναι μορφή που συνήθως ανήκει στο παρελθόν. Εντοπίζεται στο χώρο της Ιστορίας (κοινωνικοί – πολιτικοί – εθνικοί αγώνες), των Επιστημών, των Γραμμάτων, των Τεχνών και του Ανθρωπισμού. Το είδωλο, αντίθετα, είναι ένας ζωντανός μύθος. Εντοπίζεται στο χώρο του θεάματος (εμπορική Τέχνη, Μ.Μ.Ε., μόδα, αθλητισμός), αλλά και στην πολιτική (ειδωλοποίηση πολιτικών ηγετών) και στη θρησκεία (θεοποίηση ηγετών παραθρησκευτικών ή αιρετικών οργανώσεων).

·         Το πρότυπο έχει αξία διαχρονική, λάμψη αιώνια. Δύσκολα καταξιώνεται, αλλά μένει για πάντα στο Πάνθεον των Ηρώων. Η λάμψη του ειδώλου, όμως, είναι προσωρινή, φευγαλέα. Τα είδωλα απομυθοποιούνται με την ίδια ευκολία και ταχύτητα που επιβάλλονται. Είναι «διάττοντες αστέρες».

·         Η αξία του προτύπου είναι αυθεντική, γνήσια. Πηγάζει από την προσφορά του στο κοινωνικό σύνολο, την ηθική στάση ζωής και τα ανθρωπιστικά ιδανικά του. Αντίθετα, η ακτινοβολία του ειδώλου είναι κατασκευασμένη, η λάμψη του είναι τεχνητή, γι’ αυτό και η αξία του είναι νόθη. Το είδωλο αναδεικνύεται και επιβάλλεται από το μυθοποιητικό σύστημα με τα Μ.Μ.Ε. και τη διαφήμιση.

·         Το πρότυπο είναι αρωγός στη δημιουργία ολοκληρωμένης, ανεξάρτητης και ξεχωριστής προσωπικότητας, σε αντίθεση με το είδωλο, που επιβάλλει την άρνηση του προσώπου και την ένδυση προσωπείου που τυποποιεί το νέο και αφανίζει την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του.

·         Το πρότυπο ενθαρρύνει τη γόνιμη – κριτική μίμησή του και την υιοθέτηση των θετικών μόνο στοιχείων της προσωπικότητάς του. Το είδωλο, όμως, επιβάλλει τη δουλική μίμηση, την τυφλή αντιγραφή του τρόπου εμφάνισης, σκέψης και συμπεριφοράς του.

·         Το πρότυπο καθιερώνεται με την ώριμη κριτική και λογική σκέψη, ενώ το είδωλο επιβάλλεται με το φανατισμό, την προσωπολατρία, το συναίσθημα και όχι τη λογική.

·         Το πρότυπο ωφελεί τους νέους, ενώ το είδωλο τούς ζημιώνει πνευματικά, ηθικά και ψυχικά.

Γιατί οι αντι-ήρωες κατακλύζουν την εποχή μας και γιατί οι νέοι τους μιμούνται;

·         Η ειδωλολατρία δεν είναι νέο φαινόμενο. Και στο παρελθόν, όποτε κλονιζόταν η πίστη στο Θεό, οι άνθρωποι κατασκεύαζαν είδωλα. Η κρίση των αξιών και των θεσμών που χαρακτηρίζει την εποχή μας, η κατάρρευση των ιδανικών και η κατακρήμνιση των ιδεολογιών  έχουν ως αποτέλεσμα και την έκπτωση των υγιών προτύπων που αντιπροσώπευαν τις αγνές αξίες και τα ανθρωπιστικά του παρελθόντος. Ευτελή υποκατάστατα των προτύπων , των θεών και των ηρώων στην αντι-ηρωική και υλιστική εποχή μας είναι τα είδωλα που πρεσβεύουν τις νέες αξίες.

·         Κυρίαρχες αξίες στην κοινωνία μας είναι ο υλικός ευδαιμονισμός, το χρήμα και ο καταναλωτισμός. Οι νέοι θαυμάζουν τα είδωλά τους, γιατί κατάφεραν εύκολα και γρήγορα να πλουτίσουν και να ζήσουν μέσα στη χλιδή και στις απολαύσεις. Ονειρεύονται μια τέτοια ζωή και πιστεύουν πως, αν μιμηθούν τους ήρωές τους, θα την αποκτήσουν. Τα είδωλα είναι πωλητές ψευδαισθήσεων και ονείρων.

·         Η ανάγκη των νέων να αποσοβήσουν τον κίνδυνο της μαζοποίησης και της τυποποίησης του προσώπου τους, η έλλειψη αυτοπεποίθησης ή η ματαιοδοξία τους οδηγούν στο θαυμασμό και στη μίμηση των ειδώλων. Οι νέοι ποθούν τη διάκριση, την υπεροχή, την ξεχωριστή φυσιογνωμία. Ονειρεύονται τη δόξα και την επιτυχία. Αρνούνται να γίνουν ανώνυμα κι ασήμαντα μόρια μιας απρόσωπης μάζας. Η μίμηση του ειδώλου πιστεύουν πως θα επιφέρει και τη δική τους ανάδειξη. Σ’ αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί ότι τα είδωλα προέρχονται συνήθως από κατώτερα κοινωνικά στρώματα. Το γεγονός δεν είναι τυχαίο. Επιλέγονται σκόπιμα από τους ανθρώπους του μυθοποιητικού συστήματος, για να είναι ευχερέστερη και πιο αποτελεσματική η ταύτιση των νέων με αυτά.

·         Τα ψυχικά κενά και τα όνειρα των νέων γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης  από τους βιομήχανους και τους εμπόρους της ψυχαγωγίας, προκειμένου να εξυπηρετηθούν τα οικονομικά τους συμφέροντα. Τα είδωλα κατασκευάζονται και επιβάλλονται από το μυθοποιητικό σύστημα με μοναδικό στόχο το κέρδος που επιφέρει ο τρόπος ζωής και ψυχαγωγίας που αυτά υποδεικνύουν στους νέους. Η κατασκευή επίγειων θεών έχει τις ρίζες της στον αμερικανικό κινηματογράφο (Hollywood). Στην εποχή μας η τεχνική αυτή έχει επεκταθεί και στην πολιτική, στην Τέχνη, στην Επιστήμη, ακόμη και στη Θρησκεία.

·         Το οικονομικό και κοινωνικό μας σύστημα, ο καπιταλισμός, στηρίζεται στη μαζική παραγωγή, στη μαζική προώθηση και στη μαζική κατανάλωση προϊόντων. Και τα είδωλα προϊόντα είναι. Η μαζική παραγωγή και κατανάλωσή τους αφενός εξυπηρετεί τη λειτουργία του οικονομικού συστήματος και αφετέρου καλύπτει τις ψυχικές ανάγκες του ανθρώπου – καταναλωτή που αναζητά συνεχώς νέα αγαθά, νέες απολαύσεις, νέα είδωλα. Αυτή τη νεοφιλία γεννά κι εκμεταλλεύεται η βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου, που φροντίζει αφειδώς να προσφέρει νέους θεούς και να προτείνει νέους τρόπους ζωής. Εξάλλου, αναγκάζεται από την ταχύρρυθμη μεταβολή των αναγκών και του τρόπου ζωής να κατασκευάζει είδωλα αντιπροσωπευτικά του εκάστοτε νέου πνεύματος.

·         Η τεχνολογική ανάπτυξη δεν είχε μόνο ως αποτέλεσμα τη δημιουργία της μαζικής κουλτούρας, αλλά και την ισχυροποίηση της υποβολής των μέσων μαζικής ενημέρωσης και την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας των διαφημιστικών μηνυμάτων. Η τηλεόραση και τα περιοδικά, κυρίως, με τη δύναμη της εικόνας και της συνεχούς επανάληψης παθητικοποιούν το πνεύμα των θεατών ή αναγνωστών, απευθύνονται στις αισθήσεις και όχι στη λογική τους και, έτσι, καθιστούν ευχερέστερη παρά ποτέ την καθ-ιέρωση των ειδώλων, την αγιοποίησή τους.

·         Οι νέοι επηρεάζονται εύκολα, γιατί ακόμη δεν έχουν αναπτύξει την κριτική τους ικανότητα και η έλλειψη εμπειριών τους καθιστά ανώριμους στη σκέψη. Εξάλλου, η τεχνοκρατική ειδικευμένη γνώση, στην οποία αναγκάζονται να προσηλωθούν, τους στερεί τη δυνατότητα της πολύπλευρης καλλιέργειας και την ευκαιρία επαφής με την ανθρωπιστική παιδεία. Έτσι, δεν μπορούν να γνωρίσουν υγιή πρότυπα, αξιόλογες προσωπικότητες της Ιστορίας, της Επιστήμης ή της Τέχνης.

·         Επιπροσθέτως, παρατηρείται έλλειψη σύγχρονων υγιών προτύπων. Γονείς, εκπαιδευτικοί, πνευματικοί και πολιτικοί ηγέτες δε στέκονται στο ύψος της αποστολής τους και απογοητεύουν τους νέους. Εξάλλου, η εποχή μας είναι δύστοκος ως προς τη γέννηση ηρώων. Οι συνθήκες ζωής επιβάλλουν το πνεύμα του κομφορμισμού, του συμβιβασμού προς το κατεστημένο.

·         Οι σύγχρονοι νέοι δεν ενδιαφέρονται για τη δημιουργία ολοκληρωμένης προσωπικότητας. Ζουν σε μια κοινωνία που αποδίδει σημασία όχι στο «είναι», αλλά στο «έχειν» και στο «φαίνεσθαι». Ζουν σ’ έναν πολιτισμό που στηρίζεται στην εντύπωση, στην επιφάνεια και όχι στην ουσία. Τα είδωλα είναι η εύκολη λύση για την απόκτηση «προσωπικότητας», γιατί προτείνουν την άκριτη υιοθέτηση προσωπείου. Αντίθετα, η δημιουργία γνήσιας και αξιόλογης προσωπικότητας, που υπόσχεται η υγιής μίμηση του προτύπου, απαιτεί σθεναρό εσωτερικό αγώνα.

·         Η προσφορά θεαμάτων και η κατασκευή ειδώλων είναι συνηθισμένη μέθοδος των αυταρχικών καθεστώτων για τον αποπροσανατολισμό του λαού από τα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα και την εξουδετέρωση της πολιτικής του συνείδησης. Δεν είναι τυχαίο, για παράδειγμα, ότι η ποδοσφαιρομανία στην Ελλάδα και η κατασκευή ειδώλων-αθλητών έλαβε χώρα στα χρόνια της χούντας.

·         Η ειδωλοποίηση των πολιτικών ηγετών στόχο έχει την καλλιέργεια της ακρισίας και του φανατισμού του λαού, τον ευχερή αφιονισμό του στη βάση της εξυπηρέτησης των φιλοδοξιών ή των συμφερόντων  των ηγετών.

Πρότυπα που πρέπει να προβάλλονται:

(με βάση και τα προβλήματα της επoχής μας)

1. Του ιδεολόγου (εποχή: κρίσης ιδεολογιών, μηδενιστικής αμφισβήτησης, έλλειψης οραμάτων).

2. Του ατόμου με αξίες, ιδανικά (εποχή: κρίσης αξιών, ανυπαρξίας ιδανικών, αλλοτρίωσης, υλιστικής νοοτροπίας)

3. Του αγωνιστή (εποχή: παθητικοποίησης, διαλυτικής εξατομίκευσης, εφησυχασμού).

4. Αυτού που συμμετέχει στα κοινά (εποχή: πολιτικής αλλοτρίωσης, ατομικιστικών προτεραιοτήτων, αποστασιοποίησης από το κοινωνικο /πολιτικό γίγνεσθαι).

5. Του πολιτικοποιημένου ατόμου (εποχή: πολιτικής αλλοτρίωσης, οπαδοποίησης, κομματικού φανατισμού, αδιαφορίας για τα κοινά).

6. Του πνευματικού ανθρώπου (εποχή: αποπνευματοποίησης, απουσίας πνευματικών ενδιαφερόντων, κυριαρχίας ειδώλων - ευτελών προτύπων, υλιστικών επιδιώξεων).

7. Του ολοκληρωμένου ηθικοπνευματικά επιστήμονα (εποχή: τεχνοκρατικής αντίληψης, στυγνής εξειδίκευσης, μονομέρειας, μονοδιάστατου προσανατολισμού του σύγχρονου ανθρώπου, μαζοποίησης).

8. Του ατόμου με πνεύμα οικουμενικής συνείδησης (εποχή: κρίσιμων παγκόσμιων προβλημάτων, παγκοσμιοποίησης των φαινομένων στο χώρο του πολιτισμού, της επικοινωνίας, της πολιτικής κ.λπ.)

9. Του ανθρώπου με οικολογικές ευαισθησίες (εποχή: υποβάθμισης ή καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος, οικολογικής κρίσης και διατάραξης της οικολογικής ισορροπίας)

10. Του φιλειρηνιστή (εποχή: παγκόσμιων αναταράξεων, δημιουργίας νέων εστιών πολέμου, πολεμικών συγκρούσεων, πυρηνικής απειλής).

Προβαλλόμενα αρνητικά πρότυπα

1. Του ευτυχισμένου καταναλωτή που:

·                     ταυτίζει το «έχειν» με το «είναι».

·                     διακατέχεται από το πνεύμα υλικού ευδαιμονισμού. Η ευτυχία θεωρείται ως αποτέλεσμα της καταναλωτικής δυνατότητας και όχι προσωπικών βιωμάτων.

2. Του οικονομικά και επαγγελματικά επιτυχημένου που:

·                     χρησιμοποιεί αθέμιτα μέσα, για να υλοποιήσει τους ατομικιστικούς του στόχους. (αρριβισμός) ,

·                     διακατέχεται από την κυριαρχία του ιδανικού του "ελάσσονος" μόχθου.

1.             Του εξειδικευμένου τεχνοκράτη που:

·                     προσαρμόζεται απόλυτα στις απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής

·                     επιδιώκει υπεραμοιβές, την απόκτηση κοινωνικοοικονομικής δύναμης, την αναβάθμιση του γοήτρου του.

·                     ενεργεί δίχως κοινωνικές, περιβαλλοντικές .κ.ά. ευαισθησίες.

4. Του ατομικιστή, αδιάφορου για τα κοινωνικο - πολιτικά ζητήματα που:

·                     επιδιώκει ατομικές λύσεις και αποφεύγει τη συλλογική αγωνιστική δράση,

·                     δε συμμετέχει στα κοινά, κοινωνικά κινήματα κ.λπ.

5. Πρότυπα βίας που προβάλλονται κυρίως από τα ΜΜΕ, τον παγκόσμιο κινηματογράφο.

Η ταύτιση των παιδιών -που αποτελούν τα πιo ευάλωτα θύματα- με τέτοιους ήρωες καλλιεργεί έναν επικίνδυνο μιμητισμό, την επιθετικότητα κ.α.

6. Ξενικά πρότυπα

Προβάλλονται κυρίως από:

·                     την παγκόσμια πολιτιστική βιομηχανία (οι ταινίες του χόλυγουντ οι αποκαλούμενες σαπουνόπερες, οι "αστέρες" της ξένης μουσικής μαζικής κατανάλωσης κ.λπ.)

·                     τη διαφήμιση (άμεση και έμμεση) ξενικών προϊόντων, που παράγονται στις τεχνολογικά αναπτυγμένες χώρες, προωθούνται στο πλαίσιο της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, και οδηγούν στην ξενομανία, εξαιτίας της οποίας ελλοχεύουν οι κίνδυνοι της εθνικής και πολιτιστικής αλλοτρίωσης.

7. Τα είδωλα (αστέρες της τέχνης, του αθλητισμού). Πρόκειται για «κατασκευασμένα» και πρόσκαιρα πρότυπα που

·                     προωθούνται, κυρίως, για λόγους οικονομικούς, αφού αξιοποιούνται από ισχυρούς οικονομικούς κύκλους για την ελκυστική και για αποτελεσματική προβολή των προϊόντων τους.

·                     αξιοποιούνται ως μέσο αποπροσανατολισμού των πολιτών από υγιή κοινωνικά και κυρίως πολιτικά ενδιαφέροντα. Τα είδωλα δεν είναι φορείς αξιών και ιδανικών αλλά πρόσωπα που διακρίνονται για την εφήμερη και ματαιόδοξη διασημότητά τους, την κοινωνική αναγνωρισιμότητά τους, την επιδεικτική χλιδή κ.λπ.

·                     χρησιμοποιούνται από το πολιτικό κατεστημένο ως μέσο κατευνασμού κάθε βαθύτερης νεανικής ανησυχίας. Το είδωλο βραχυκυκλώνει τους νέους σε μια πλαναίσθηση ζωής, τους μεταφέρει σε έναν κόσμο ψευδαισθήσεων. Καλείται να καλύψει υπαρξιακά και μεταφυσικά κενά, ιδεολογικά αδιέξοδα, ουσιαστικές πνευματικές ανησυχίες και προσωπικούς προβληματισμούς.

8. Της χειραιρετημένης/απελευθερωμένης γυναίκας η οποία φαίνεται πως μέσω:

·                     της απόκτησης υλικών αγαθών και της καταναλωτικής της δυναιότητας

·                     της χρήσης των συσκευών και των χρηστικών αγαθών της τεχνολογίας, αντεπεξέρχεται στους πολλούς, συχνά αλληλοσυγκρουόμενους ρόλους, έχει την ψευδαίσθηση ότι καταξιώνεται κοινωνικά και εξισώνεται με τον άντρα.

9. Του ατόμου που εξιδανικεύει τη σωματική διάσταση και αδιαφορεί για την καλλιέργεια της ηθικοπνευματικής πτυχής της προσωπκότητάς του, που:

·                     αναλώνει το μεγαλύτερο μέρος του ελεύθερου χρόνου του στη βελτίωση της σωματικής του εικόνας και

·                     δεν επιδεικνύει το ανάλογο ενδιαφέρον για την πνευματική του διάσταση.

Τα πρότυπα των νέων άλλοτε και τώρα

Μια γενιά διαρκεί περίπου 30 χρόνια, μας είχαν πει στο σχολείο κάποτε. Μέσα σε αυτά τα 30 χρόνια δημιουργούνται καινούργιες προσωπικότητες, ιδεολογίες, ανάγκες και γενικότερα νέοι τρόποι με τους οποίους εκφράζεται ένα σύνολο από ανθρώπους για μία περίοδο, αφήνοντας έτσι το δικό του στίγμα στην κοινωνία και κατ’ επέκταση στην ανθρωπότητα. Έπειτα, όταν πλέον ολοκληρωθεί ο κύκλος αυτός της κάθε γενιάς, τη θέση της παίρνει η επόμενη, η οποία εδράζεται πάνω στην προηγούμενη και χτίζει νέα θεμέλια, με απώτερο στόχο πάντα την καινοτομία και την επίτευξη της διαφορετικότητας.
Στις δεκαετίες του 1970-1990, οι περισσότεροι νέοι είχαν εφευρετικότητα, δημιουργικότητα και βασική τους επιδίωξη ήταν να αλλάξουν, να εξευγενίσουν τον κόσμο και να δημιουργήσουν αυτοδύναμες προσωπικότητες, πάνω στις οποίες θα μπορούσε να βασιστεί η νέα κοινωνία. Εν ολίγοις μπορούμε να πούμε ότι το πέτυχαν, χωρίς όμως να φροντίσουν να επιτελέσουν μια ενδελεχή προσπάθεια.

          Με τη σειρά της και η δικιά μας γενιά είναι γεμάτη αυτοπεποίθηση και ενθουσιασμό και σε συνδυασμό με την ιλιγγιώδη ταχύτητα με την οποία εξελίσσεται η τεχνολογία στη σύγχρονη εποχή, προσπαθεί να προσαρμοστεί και να καινοτομήσει, χωρίς να πολυσκέπτεται όμως τις συνέπειες που μπορεί να έχει στο μέλλον αυτή η προσπάθεια. Αν είναι κάτι που χαρακτηρίζει απόλυτα το μεγαλύτερο ποσοστό τη σύγχρονη νεαρή σε ηλικία κοινωνία, αυτό είναι η επιζήτηση της γρήγορης «ωρίμανσης», της εύκολης και πολυτελούς ζωής και η αδιάφορη στάση απέναντι σε αξίες και συνήθειες που οι πρόγονοί τους διαφύλαξαν με κάθε θεμιτό μέσο, όπως για παράδειγμα η θρησκεία, τα ήθη, τα έθιμα και οι παραδόσεις. Την ίδια στιγμή, οι νέοι δείχνουν να μην ενδιαφέρονται τόσο για την εξέλιξη της προσωπικότητάς τους, όσο για τη μελλοντική τους αποκατάσταση. Παρά την εμφανή τους επιθυμία για ανεξαρτητοποίηση και ελεύθερη βούληση, εξακολουθούν να απαιτούν από την οικογένεια να τους προσφέρει τα βασικά αγαθά, δίχως να έχουν την άμεση ανάγκη να μπορέσουν οι ίδιοι κάποια στιγμή στο μέλλον να είναι σε θέση να εξασφαλίσουν τα ίδια μόνοι τους.

          Φτάσαμε λοιπόν στο σημείο η καθημερινότητα των νέων σήμερα να απαρτίζεται αμιγώς  από λίγες και επουσιώδεις δραστηριότητες, που κάθε άλλο παρά εποικοδομητικές είναι. Τατουάζ με σχέδια που ενδεχομένως ούτε οι ίδιοι ξέρουν τι κρύβουν από πίσω τους, ξέφρενοι τρόποι διασκέδασης, χωρίς κάποιο ουσιαστικό νόημα, κλαμπ γεμάτα από νεολαίους που βρίσκουν την ικανοποίηση μέσα σε κενά μπουκάλια αλκοόλ, μύες φουσκωμένοι ως επί το πλείστον από συμπληρώματα διατροφής και χάπια, με απώτερο πάντα στόχο την επίδειξη, ακριβά ρούχα και παπούτσια, κινητά πολυτελείας, που σε καμία περίπτωση δε συνάδουν με την εικόνα που παρουσιάζει το κράτος στην κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει. Φυσικά, δεν είναι λίγοι εκείνοι που καταφεύγουν στους πρόσκαιρους παραδείσους που τους προσφέρουν τα ναρκωτικά. Αυτή είναι μία ανόθευτη εικόνα της πραγματικότητας του σήμερα.

          Οι νέοι πλέον δεν μαζεύονται στις γειτονιές. Δε διασκεδάζουν πραγματικά όπως παλιά. Υπολείπονται σε καινοτόμες ιδέες και εμφανώς προτιμούν την ταχύτητα, την προχειρότητα και την εύκολη λύση. Δεν έχουν πραγματικούς φίλους. Το φιλικό τους περιβάλλον έχει μετατραπεί σε ένα «διαδικτυακό κουτί» που τους γεμίζει με την ψευδαίσθηση ότι έχουν κάποια κοινωνική «αναγνωρισιμότητα» και μια υπόσταση ως προσωπικότητες. Ακόμα και οι διαπροσωπικές σχέσεις που συνάπτονται μεταξύ τους, είναι περισσότερο τυπικές και θέτουν σε κίνδυνο αξίες όπως η αγάπη, η εμπιστοσύνη, ο σεβασμός και η αλληλεγγύη. Όλα εκείνα δηλαδή τα ευγενικά συναισθήματα που δένουν μια οικογένεια και συσπειρώνουν μια κοινωνία. Και το ερώτημα προκύπτει εύλογα: Πώς θα είναι άραγε το μέλλον μας ή το μέλλον των παιδιών μας;

                                               (Κώστας Φεργαδάκης, διασκευασμένο κείμενο)

Ερωτήσεις

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις περίπου.

                                                                                                  Μονάδες 25

Β1. Να βρείτε από ένα συνώνυμο για κάθε λέξη που σας δίνεται: επίτευξη, ενδελεχή, θεμιτό, αμιγώς, συνάδουν.

                                                                                                    Μονάδες 5

Β2.Από το δεύτερο συνθετικό των λέξεων να βρείτε από μια νέα σύνθετη λέξη:

καινοτομία, αυτοπεποίθηση, συνδυασμό, πρόσκαιρους, μετατραπεί.

                                                                                                    Μονάδες 5

Β3. Να βρείτε και να δικαιολογήσετε το είδος της συλλογιστικής πορείας στην πρώτη παράγραφο του κειμένου.

                                                                                                    Μονάδες 5

Β4. Ποια είναι η δομή και ο τρόπος ανάπτυξης της τέταρτης παραγράφου του κειμένου;  Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

                                                                                                 Μονάδες 10

Β5.«…οι νέοι δείχνουν να μην ενδιαφέρονται τόσο για την εξέλιξη της προσωπικότητάς τους, όσο για τη μελλοντική τους αποκατάσταση». Σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων να γράψετε αν συμφωνείτε ή διαφωνείτε με αυτή την άποψη δικαιολογώντας τη θέση σας.

                                                                                                 Μονάδες 10

Γ΄ Παραγωγή λόγου: «Περισσότερο από κάθε άλλη εποχή, οι σημερινοί νέοι νιώθουν την ανάγκη να προβάλλουν διαρκώς τον εαυτό τους, όπως με την αυτοφωτογράφηση (selfie) στα διάφορα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media), να εντυπωσιάζουν τους άλλους με τις -στυλιστικές κυρίως- επιλογές τους ή τα εξελιγμένα κινητά (smartphones, gadgets), αλλά και τον γενικότερο τρόπο ζωής τους. Σ’ ένα άρθρο για την προσωπική σας ιστοσελίδα (περίπου 500-600 λέξεις) να προσπαθήσετε να εξηγήσετε αυτή τη συμπεριφορά. Πιστεύετε ότι ενέχει κινδύνους; Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα πρότυπα που θα πρέπει να υιοθετούν οι νέοι στη ζωή τους ώστε να νιώθουν περισσότερη αυτοεκτίμηση;»                                                                           Μονάδες 40

Ο Ρήγας Φεραίος και ο Μέσι

Στη σημειολογία μας υπάρχουν δυο λέξεις που τις μπερδεύουμε. Τα πρότυπα και τα είδωλα. Δεν είναι το ίδιο. Τα πρότυπα είναι πρόσωπα που δείχνουν πράξεις, που μεταφέρουν αξίες, που ελέγχονται στη δραστηριότητα τους. Τα είδωλα είναι «μαγικά», σχεδόν μεταφυσικά προσωπεία, ανεξέλεγκτα και αυταρχικά. Τα πρότυπα συνδέονται με τις συνειδήσεις μας και μας διδάσκουν. Τα είδωλα χτυπούν απευθείας στο υποσυνείδητο και μας υποτάσσουν. Το ίδιο πρόσωπο μπορεί να είναι πρότυπο και είδωλο μαζί. Ο Μέσι, για αυτόν που παίζει ποδόσφαιρο μπορεί να είναι πρότυπο, και για αυτόν που είναι απλά οπαδός, είδωλο. Τεράστια η διαφορά. Ο ένας δίνει αγώνα να απελευθερώσει δυνάμεις να του μοιάσει και ο άλλος απλά παραδίνεται στην «αυταρχική» γοητεία του.

Όσα χρόνια κι αν πέρασαν από το σχολείο, εγώ μια παράσταση έχω στο νου μου, την αίθουσα που η μεγαλύτερη αφίσα ήταν του Ρήγα Φεραίου. Ίσως γιατί, ενώ ο ίδιος στη συμπεριφορά να έμοιαζα με τους άλλους πιο άγριους ήρωες, ήθελα μια φιγούρα πιο ήσυχη, πιο «ιντελεκτουάλ» να με ηρεμεί.

Είναι ο Ρήγας είδωλο; Βέβαια είναι. Αφού έγινε κι αυτός αφίσα τι άλλο μπορεί να είναι; Έχει κι εκείνο το ωραίο ποίημα, τον Θούριο, χιλιοτραγουδισμένο διακόσια χρόνια τώρα. Όσες γενιές κι αν έφυγαν, η απόλυτα στατική μορφή του μεταφέρεται από αίθουσα σε αίθουσα και κρατάει γερά τα βάθρα της «εθνικής συνείδησης»…

Περνούν οι δεκαετίες, τα χρόνια. Οι κοινωνίες αλλάζουν, τα μυαλά των ανθρώπων άλλα πλέον σκέπτονται, άλλα ζητούν οι ψυχές τους κι ο Ρήγας εκεί, στατικός και αναλλοίωτος, βαλσαμωμένος. Παραμένει είδωλο κι ακόμα να γίνει πρότυπο. Μόνο κάτι λίγοι, που μπήκαν στον κόπο να τον διαβάσουν, κατάλαβαν ότι δεν είναι αφίσα αλλά κώδικας και ιδέα. Τι να το κάνεις όμως; Πόση σημασία έχει να συζητάς για όλα αυτά σε συνέδρια ιστορίας ή πολιτικής επιστήμης, αλλά στα σχολεία να ανεβοκατεβάζεις σημαίες και τα παιδιά να τραγουδάνε μόνο τον «Θούριο».

Ποια είναι η διαφορά από το σύμβολο και το χειραγωγούμενο είδωλο; Ότι η μνήμη θα πιάσει τόπο, αν έχει κάτι να διδάξει για σήμερα. Αν έχει να δώσει κάποια τροφή για πολιτική σκέψη στον σύγχρονο άνθρωπο που βασανίζεται σε μια κομματοκρατούμενη κοινωνία δημαγωγίας και λαϊκισμού. Αλλιώς είναι να μπερδεύεις στο μυαλό σου, από μικρός, φαντάσματα, είδωλα και δοξασίες κι αλλιώς είναι να βάζεις τα πράγματα σε μια τάξη και να βλέπεις κατάματα την πραγματικότητα. Υπάρχει δηλαδή σοβαρό ενδεχόμενο, αν μιλούσαμε περισσότερο στα σχολεία για τη σκέψη των ηρώων και όχι για τους πολέμους τους,να μην είχαμε σήμερα δεξιούς θρησκόληπτους, αριστερούς  φαντασμένους, «επαίτες» ψεκασμένους και ένα σωρό άλλους, που ζουν με οράματα και σιχαίνονται πάντα τον διπλανό τους.

Μετά από τόσα χρόνια συνεχίζουμε να λέμε τα ίδια ψέματα και να μπερδεύουμε στις συνειδήσεις των νέων τον Ρήγα με τον Μέσι. Έχουμε ανάγκη από περισσότερη καθαρή σκέψη και πιο δυνατές πολιτικές συνειδήσεις. Δεν φτάνει να κουνάμε μόνο τα σημαιάκια. Μπουχτήσαμε  από οπαδούς. Ας αποφασίσουμε κάποτε να φτιάξουμε πολίτες.

                                                Ανδρέας Ζαμπούκας, Protagon, 2014

                                                                                    (διασκευασμένο άρθρο)