Θεωρία ΙΙ

4.22     Επικοινωνιακό πλαίσιο ή επικοινωνιακή περίσταση του λόγου

Είναι το πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται ένας λόγος, γραπτός ή προφορικός, με βάση την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση (ποιος μιλάει και σε ποιον), τους σκοπούς που εξυπηρετεί και το είδος του, π.χ. προσχεδιασμένος προφορικός λόγος μέσα στην τάξη.

Είδη-περιπτώσεις επικοινωνιακών πλαισίων και χαρακτηριστικά αυτών

                    i.Αν πρόκειται για προσχεδιασμένο προφορικό λόγο, τότε απαιτείται προσφώνηση και αποφώνηση (ή επιφώνηση) και το ανάλογο κατά περίπτωση περιεχόμενο και ύφος.

Παραδείγματα προσχεδιασμένου προφορικού λόγου:

1.    Προσχεδιασμένος προφορικός λόγος στην τάξη (συζήτηση στην τάξη):

·        Τυπικά χαρακτηριστικά: Προσφώνηση: «Αγαπητές συμμαθήτριες και αγαπητοί συμμαθητές, φίλες και φίλοι,» / Αποφώνηση: «Ευχαριστώ για την προσοχή σας»

·        Ύφος άμεσο και οικείο…

·        Αναγκαία η χρήση του α΄ πληθυντικού προσώπου, προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν οι συμμαθητές, αλλά και το γ΄ για να πεισθούν και για να γίνουν οι απαιτούμενες γενικεύσεις…

·        Θεμιτές κάποιες έμμεσες ή άμεσες αποστροφές προς τους συμμαθητές, π.χ. «Φίλες και φίλοι, όλοι μας νομίζω ότι… ή ποιος από εσάς… ή εμάς…»… και προσφώνηση πριν τον επίλογο…   

2.    Προσχεδιασμένος προφορικός λόγος σε σχολική εκδήλωση:

·        Τυπικά χαρακτηριστικά: Προσφώνηση: «Αξιότιμε/η κύριε/ία Διευθυντή/ντρια, αγαπητοί καθηγητές, γονείς και συμμαθητές,» / Αποφώνηση: «Ευχαριστώ για την προσοχή σας»

·        Ύφος άμεσο, οικείο, αλλά πιο τυπικό σε σχέση με τη συζήτηση στην τάξη…

·        Κυρίως γ΄ πρόσωπο, αλλά και α΄ πληθυντικού, προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν οι ακροατές…

·        Ως προς το περιεχόμενο καλό είναι το προς διαπραγμάτευση θέμα να ιδωθεί και μέσα στο πλαίσιο της σχολικής κοινότητας και πραγματικότητας…

·        Θεμιτές κάποιες έμμεσες ή άμεσες αποστροφές, π.χ. «Κυρίες και κύριοι, φίλες και φίλοι, όλοι μας νομίζω ότι…ή εσείς…»… και προσφώνηση πριν τον επίλογο…   

3.    Προσχεδιασμένος προφορικός λόγος σε εκδήλωση του δήμου:

·        Τυπικά χαρακτηριστικά: Προσφώνηση: «Αξιότιμε/η κύριε/ία Δήμαρχε, αγαπητοί συνδημότες, κυρίες και κύριοι,» / Αποφώνηση: «Ευχαριστώ για την προσοχή σας»

·        Ύφος άμεσο και τυπικό…

·        Κυρίως γ΄ πρόσωπο, αλλά και α΄ πληθυντικού, προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν οι ακροατές…

·        Ως προς το περιεχόμενο καλό είναι το προς διαπραγμάτευση θέμα να ιδωθεί και μέσα στο πλαίσιο της τοπικής κοινωνίας (π.χ. δράσεις του δήμου)…

·        Θεμιτές κάποιες έμμεσες ή άμεσες αποστροφές, π.χ. «Αγαπητοί συνδημότες, κυρίες και κύριοι… ή εσείς…»… και προσφώνηση πριν τον επίλογο…   

4.    Προσχεδιασμένος προφορικός λόγος (εισήγηση) σε ημερίδα-συνέδριο:

·        Τυπικά χαρακτηριστικά: Προσφώνηση: «Αγαπητές και αγαπητοί σύνεδροι, κυρίες και κύριοι,» / Αποφώνηση: «Ευχαριστώ για την προσοχή σας»

·        Ύφος πιο τυπικό και επίσημο…

·        Κυρίως γ΄ πρόσωπο, λίγες οι αναφορές σε α΄ πληθυντικό…

·        Περιττές οι αποστροφές…θεμιτή ενδεχομένως η προσφώνηση πριν τον επίλογο (Αγαπητοί σύνεδροι, κυρίες και κύριοι,»…

5.    Προσχεδιασμένος προφορικός λόγος (εισήγηση) σε συνέδριο νέων:

·        Τυπικά χαρακτηριστικά: Προσφώνηση: «Αγαπητές και αγαπητοί σύνεδροι, νέες και νέοι, φίλες και φίλοι,» / Αποφώνηση: «Ευχαριστώ για την προσοχή σας»

·        Ύφος άμεσο και οικείο, όχι πολύ τυπικό…

·        Συνδυασμός γ΄ προσώπου και α΄ πληθυντικού, προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν οι ακροατές…

·        Ως προς το περιεχόμενο καλό είναι το προς διαπραγμάτευση θέμα να ιδωθεί και μέσα στο πλαίσιο της κοινότητας των νέων…

·        Θεμιτές κάποιες έμμεσες ή άμεσες αποστροφές, π.χ. «Αγαπητοί σύνεδροι, φίλες και φίλοι, όλοι μας… ή εσείς…»… και προσφώνηση πριν τον επίλογο…   

6.    Προσχεδιασμένος προφορικός λόγος στη Βουλή των Εφήβων:

·        Τυπικά χαρακτηριστικά: Προσφώνηση: «Αξιότιμε κύριε Πρόεδρε της Βουλής των Ελλήνων, κυρίες και κύριοι βουλευτές, μέλη της Βουλής των Εφήβων, φίλες και φίλοι,» / Αποφώνηση: «Ευχαριστώ για την προσοχή σας»

·        Ύφος άμεσο, οικείο, σε κάποια σημεία και τυπικό…

·        Συνδυασμός γ΄ προσώπου και α΄ πληθυντικού, προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν οι ακροατές…

·        Ως προς το περιεχόμενο καλό είναι το προς διαπραγμάτευση θέμα να ιδωθεί και μέσα στο πλαίσιο της ευθύνης της πολιτείας και της κοινότητας των νέων…

·        Θεμιτές κάποιες έμμεσες αποστροφές, π.χ. «Μέλη της βουλής των εφήβων, φίλες και φίλοι, όλοι εμείς οι νέοι…»… και προσφώνηση πριν τον επίλογο…   

7.    Προσχεδιασμένος προφορικός λόγος σε ηλεκτρονικό φόρουμ:

·        Τυπικά χαρακτηριστικά: Προσφώνηση: «Φίλες και φίλοι,» / Αποφώνηση: «Ευχαριστώ για την προσοχή σας»

·        Ύφος άμεσο, οικείο και ζωντανό…

·        Κυρίως α΄ πληθυντικό, προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν οι ακροατές…, αλλά και γ΄ για γενικεύσεις και αποδείξεις…

·        Θεμιτές κάποιες έμμεσες ή άμεσες αποστροφές προς τους ηλεκτρονικούς συνομιλητές… και προσφώνηση πριν τον επίλογο…   

8.    Προσχεδιασμένος προφορικός λόγος σε τηλεοπτική συζήτηση:

·        Τυπικά χαρακτηριστικά: Προσφώνηση: «Κύριε συντονιστή, αξιότιμοι συνομιλητές και αγαπητοί τηλεθεατές,» / Αποφώνηση: «Ευχαριστώ για το χρόνο που μου δώσατε και την προσοχή σας»

·        Ύφος άμεσο, οικείο και ζωντανό…

·        Συνδυασμός γ΄ προσώπου και α΄ πληθυντικού, προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν οι τηλεθεατές…

·        Θεμιτές οι έμμεσες ή άμεσες αποστροφές προς τους τηλεθεατές και η προσφώνηση πριν τον επίλογο…

Σημείωση: Στον προσχεδιασμένο προφορικό λόγο η εισαγωγή μπορεί να γίνει με αναφορά στο θέμα ή πρόβλημα που τίθεται προς συζήτηση…, στη σχέση που έχει με τους νέους ή την τοπική κοινωνία ή το σχολείο (ανάλογα με το που γίνεται η παρουσίαση)…, στην εστίαση σε αυτό που ζητάει το θέμα (π.χ. στις επιπτώσεις), και στο λόγο-σκοπό αυτής της εστίασης, π.χ. προκειμένου να διαπιστωθεί το μέγεθος του προβλήματος και να αντιδράσουμε… Ενδεικτικό εισαγωγικό σκεπτικό για συζήτηση στην τάξη: «Αγαπητές συμμαθήτριες και αγαπητοί συμμαθητές, φίλες και φίλοι, Θα ήθελα με τη σειρά μου να εκφράσω τις σκέψεις μου για το…, για ένα ζήτημα που… (π.χ. ταλανίζει τις σύγχρονες κοινωνίες και…). Στην παρέμβασή μου αυτή θα εστιάσω στο… (π.χ. στις επιπτώσεις…) και αυτό διότι προσδοκώ να αναπτυχθεί ο απαιτούμενος εκείνος προβληματισμός, προκειμένου να συνειδητοποιήσουμε όλοι το μέγεθος του προβλήματος και να δράσουμε προς την κατεύθυνση της άμεσης αντιμετώπισής του…» Θεμιτή είναι επίσης και η αναφορά (χαιρετισμός) στη σημασία που έχουν ανάλογες πρωτοβουλίες, π.χ. η πρωτοβουλία του δήμου ή του σχολείου να οργανώσει μια δομημένη συζήτηση-ημερίδα για κάποιο σημαντικό ζήτημα…

                  ii.Αν πρόκειται για επιστολή, τότε απαιτείται το τυπικό της επιστολής, ανάλογο με τον παραλήπτη και το ανάλογο περιεχόμενο και ύφος:

Τα μέρη μιας επιστολής

1.      Χωροχρονικό πλαίσιο αναφοράς: τόπος και χρόνος (γράφεται πάνω δεξιά), π.χ.                                            Αθήνα, 21 Ιουνίου 2009

2.      Προσφώνηση: π.χ. Φίλε Γιάννη (γράφεται πάνω αριστερά)

3.      Το περιεχόμενο της επιστολής:

·         Πρόλογος: η αφορμή για τη σύνταξη της επιστολής και ο σκοπός του επιστολογράφου

·         Κύριο Μέρος: έκθεση και ανάλυση του θέματος…, θέση-απόφανση του επιστολογράφου…, απόδειξη αυτής (επιχειρήματα και τεκμήρια)…, απόκρουση πιθανών αντίθετων απόψεων… κ.λπ.

·         Επίλογος: περιεκτική ανακεφαλαίωση και επίκληση στον αποδέκτη της επιστολής να κατανοήσει τον προβληματισμό-σκεπτικισμό του αποστολέα και αν η θέση του αποδέκτη το απαιτεί: να ευαισθητοποιηθεί, να ανταποκριθεί άμεσα και να αναλάβει πρωτοβουλίες…

4.      Αποφώνηση: π.χ. Φιλικά (γράφεται κάτω δεξιά)

Τα είδη επιστολών και ανάλογα χαρακτηριστικά

1)      Φιλική επιστολή

·         Τυπικά χαρακτηριστικά: Προσφώνηση: «Φίλε Γιάννη / Φίλε μου κ.λπ.» / Αποφώνηση: «Με αγάπη / Φιλικά κ.λπ.»

·         Ύφος: απλό, οικείο, προσωπικό, φυσικό…, που φανερώνει φυσικότητα και οικειότητα…

·         Αρχίζουμε την επιστολή αναφερόμενοι στην αφορμή και στο θέμα («Διάβασα ένα άρθρο που αναφερόταν στο…»), καθώς και στον σκοπό-γιατί αποφασίσαμε να του στείλουμε αυτήν την επιστολή, κάνοντας επίκληση στο ήθος μας («Το άρθρο αυτό με προβλημάτισε και σκέφτηκα να μοιραστώ μαζί σου τον προβληματισμό αυτόν…»)…

·         Επικαλούμαστε το συναίσθημά του και το ήθος του, π.χ. τους δεσμούς φιλίας που μας συνδέουν, τα κοινά χαρακτηριστικά, τις κοινές αγωνίες και σκέψεις («Θυμάμαι τις πολύωρες συζητήσεις μας γύρω από…» / «Γνωρίζω πως και εσύ ανησυχείς…» κ.λπ.)…

·         Κλείνουμε την επιστολή αναμένοντας τα σχόλια και τις σκέψεις του («Αναμένω με αγωνία τις σκέψεις σου…» / «Θα με ενδιέφερε πολύ και η δική σου άποψη…», κ.λπ.)…

2)      Επίσημη επιστολή

·         Τυπικά χαρακτηριστικά: Προσφώνηση: «Αξιότιμε κύριε Υπουργέ /  Αξιότιμα Μέλη της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων / Κύριε Διευθυντή / Αγαπητέ κύριε Διευθυντή κ.λπ.» / Αποφώνηση: «Με σεβασμό / Με εκτίμηση κ.λπ.»

·         Ύφος: τυπικό και επίσημο…, που φανερώνει σεβασμό και εμπιστοσύνη και δεσμεύει τον αποδέκτη να ανταποκριθεί στο αίτημά μας… 

·         Αρχίζουμε την επιστολή αναφερόμενοι στο ποιοι είμαστε, στο θέμα της επιστολής, στην αφορμή για να την στείλουμε, γιατί την στέλνουμε στο συγκεκριμένο πρόσωπο ή Αρχή και στο στόχο-σκοπό-προσδοκία αυτής της επιστολής («Είμαστε το 15μελές Συμβούλιο του σχολείου χ… Αφορμή για την επιστολή αυτή αποτέλεσαν τα νέα μέτρα για της εισαγωγή στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση… Αποφασίσαμε να σας στείλουμε την επιστολή αυτή διότι είστε το καθ΄ ύλην αρμόδιο πρόσωπο, αλλά και γνωρίζοντας το ενδιαφέρον σας και τον αγώνα σας για μια καλύτερη εκπαίδευση… Προσδοκούμε να ακούσετε με προσοχή τις σκέψεις και προτάσεις μας, προκειμένου να…»)…

·         Επικαλούμαστε κατά βάση το ήθος του αποδέκτη, π.χ. την αρμοδιότητά του ως…, την ευαισθησία που έχει δείξει για σχετικά θέματα…, τους αγώνες του…, την υπευθυνότητά του…, την ειλικρινή διάθεσή του για… κ.λπ.

·         Ανάλογα κάνουμε επίκληση και στο δικό μας ήθος, π.χ. «ως νέοι που ανησυχούμε…, ως άτομα που οραματιζόμαστε ένα καλύτερο αύριο…, ως ενεργά μέλη της κοινωνίας… κ.λπ.»

·         Εκφράζουμε με ευγένεια τις σκέψεις και διαμαρτυρίες μας, π.χ. «Επιτρέψτε μας να…, Θα επιθυμούσαμε να…, Θα θέλαμε να…, αισθανόμαστε την ανάγκη να… κ.λπ.»

·         Κλείνουμε την επιστολή εκφράζοντας τη βεβαιότητα πως θα συμμεριστεί τον προβληματισμό μας και αναμένοντας τη θετική του ανταπόκριση…

3)      Ανοιχτή επιστολή προς δημοσίευση

Οι επιστολές αυτές έχουν ως σκοπό να λάβει γνώση του περιεχομένου τους η κοινή γνώμη.

·         Τυπικά χαρακτηριστικά: Τίτλος:… / Προσφώνηση: «Αγαπητή σύνταξη,» / Αποφώνηση: «Ευχαριστούμε για τη φιλοξενία»

·         Αρχίζουμε την επιστολή αναφερόμενοι στο ποιοι είμαστε, στο θέμα της επιστολής, στην αφορμή για να την στείλουμε, στον σκοπό μας που είναι η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των αναγνωστών-κοινής γνώμης…

·         Τα μορφολογικά και υφολογικά χαρακτηριστικά τους: ύφος τυπικό και επίσημο…, που φανερώνει σεβασμό και εμπιστοσύνη κυρίως προς τους αναγνώστες…, βαθύς προβληματισμός…, σαφήνεια λόγου…, κρίσεις και αποδείξεις…, καλό είναι να αποφεύγονται η έντονη ειρωνεία, οι ύβρεις και οι προσβλητικοί υπαινιγμοί.

Σημείωση: ενδέχεται μια επιστολή που δημοσιεύεται να απευθύνεται σε κάποιο πρόσωπο ή Αρχή, οπότε η προσφώνηση και αποφώνηση γίνεται όχι προς την εφημερίδα, αλλά προς το πρόσωπο αυτό, π.χ. μια ανοιχτή επιστολή προς τον Υπουργό Παιδείας για τις αλλαγές του εκπαιδευτικού συστήματος: Τίτλος: Ανάγκη ριζικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης / Προσφώνηση: Αξιότιμε κύριε Υπουργέ / Αποφώνηση: Με εκτίμηση Στην περίπτωση αυτή η επιστολή έχει ακριβώς τα ίδια χαρακτηριστικά με την επιστολή σε επίσημο πρόσωπο ή Αρχή.

                iii.Αν πρόκειται για άρθρο ή επιφυλλίδα, τότε απαιτείται «τίτλος» και τα γνωστά χαρακτηριστικά των ειδών αυτών (βλέπε ενότητα άρθρο και επιφυλλίδα), π.χ. καλό είναι η εισαγωγή-πρόλογος να γίνει με αναφορά σε γεγονότα της επικαιρότητας…

                 iv.Αν πρόκειται για δοκίμιο, τότε απαιτείται «τίτλος» και τα γνωστά χαρακτηριστικά του δοκιμίου, και μάλιστα του είδους δοκιμίου που ζητείται, π.χ. αποδεικτικό δοκίμιο (βλέπε ενότητα δοκίμιο)

                   v.Αν πρόκειται για ημερολόγιο

·         Τυπικά χαρακτηριστικά: ακριβής προσδιορισμός τόπου και χρόνου, π.χ.:

Αθήνα, 3 Ιουνίου 2010

…………………………………………………………………………

·         Χρήση κυρίως του α΄ ενικού… και των άλλων βέβαια προσώπων…

·         Ύφος προσωπικό, απλό… ενδεχομένως και γλαφυρό…, τόνος εξομολογητικός…

·         Αναφορά σε γεγονότα της προσωπικής -και κοινωνικής- ζωής και έκθεση συναισθημάτων, σκέψεων και προβληματισμών…

·         Αν προορίζεται για δημοσίευση, τότε το ύφος γίνεται πιο φροντισμένο και ο προσωπικός προβληματισμός αποκτά ευρύτερα κοινωνικά χαρακτηριστικά…

4.18  Τα ρηματικά πρόσωπα

Το πρώτο (α΄) ενικό:

Ø  Χρησιμοποιείται προκειμένου ο πομπός να μιλήσει για γεγονότα που βίωσε ή να εκθέσει προσωπικές σκέψεις και απόψεις… 

Ø  Προσδίδει αμεσότητα, ζωντάνια, ζωηρότητα, ενδιαφέρον... στο λόγο, αφού η αφήγηση εμπεριέχει το στοιχείο της προσωπικής μαρτυρίας...

Ø  Ο λόγος ενέχει υποκειμενικότητα..., αφού τα πράγματα προσεγγίζονται μέσα από μια εσωτερική οπτική γωνία... Η εστίαση είναι εσωτερική και λειτουργεί το προσωπικό φίλτρο του πομπού...

Ø  Ο τόνος γίνεται εξομολογητικός...

Ø  Προκαλεί συγκινησιακή φόρτιση στο δέκτη..., αφού παρακολουθεί και βιώνει προσωπικά βιώματα του πομπού...

Ø  Τονίζεται το «εγώ»... και ενδεχομένως υποδηλώνει ή δηλώνει με σαφήνεια -όταν γίνεται συνεχής χρήση- εγωκεντρισμό και εγωπάθεια, πιθανόν και στα όρια της αλαζονείας..., π.χ. στον πολιτικό λόγο που κινείται στα όρια της προπαγάνδας (λόγοι του Χίτλερ)...

Το πρώτο (α΄) πληθυντικό:

Ø  Ο πομπός εντάσσει τον εαυτό του μέσα σε ένα ευρύτερο σύνολο ατόμων, π.χ. στους ακροατές του, γίνεται «ένα με αυτούς», μιλάει «μαζί με αυτούς και γι’ αυτούς» και έτσι πετυχαίνει να τους ευαισθητοποιήσει κατά τον καλύτερο και πιο αποτελεσματικό τρόπο..., να τους περάσει άμεσα το μήνυμα... και ενδεχομένως να τους πείσει... 

Ø  Ο πομπός μιλάει εκπροσωπώντας κάποια «ομάδα», στην οποία ανήκει, π.χ. κάποιο πολιτικό κόμμα... και έτσι ο λόγος του αποκτά ευρύτερη διάσταση, καθολικότητα, μεγαλύτερη αποδοχή... και ίσως και εγκυρότητα... 

Το δεύτερο (β΄) ενικό και πληθυντικό:

Ø  Ο πομπός δημιουργεί έναν τεχνητό αγωγό επικοινωνίας με τον ή τους δέκτες του, απευθύνεται άμεσα σ’ αυτούς, είναι σαν να συνομιλεί μαζί τους και έτσι πετυχαίνει να τους καταστήσει συμμέτοχους στην προβληματική που αναπτύσσει, περνώντας τους με τον πιο άμεσο τρόπο το μήνυμά του...

Ø  Προσδίδει διαλογικό χαρακτήρα στο λόγο...

Ø  Ο τόνος γίνεται συνομιλητικός...

Ø  Το ύφος και ο λόγος αποκτούν θεατρικότητα..., παραστατικότητα..., ενδεχομένως και δραματικότητα...

  

Το τρίτο (γ΄) ενικό και πληθυντικό:

Ø  Προσδίδει αντικειμενικότητα..., αμεροληψία..., ουδετερότητα..., αφού ο πομπός προσπαθεί να αποστασιοποιηθεί από τα πράγματα και να τα προσεγγίσει στις πραγματικές τους διαστάσεις..., μέσα από μια εξωτερική οπτική γωνία, από μια μηδενική εστίαση...

Ø  Χρησιμοποιείται για γενικεύσεις σκεπτικών, προκειμένου να προκύψουν συμπεράσματα με ευρύτερη ισχύ και αποδοχή... 

4.11  Ενεργητική και παθητική σύνταξη-διάθεση

Αναγνώριση-εντοπισμός:

Ø Ενεργητική σύνταξη ή διάθεση έχουμε όταν διατυπώνεται ένα νόημα με ρήμα ενεργητικής διάθεσης, π.χ. χτυπώ, θερμαίνει, …

Ø Παθητική σύνταξη ή διάθεση έχουμε όταν διατυπώνεται ένα νόημα με ρήμα παθητικής διάθεσης, π.χ. χτυπήθηκαν, θερμαίνεται, …

Αιτιολόγηση της επιλογής ή της λειτουργίας

Ενεργητική σύνταξη-διάθεση: π.χ.: «Ο Χρήστος χτύπησε τη γάτα»

Με την ενεργητική σύνταξη:

Ø Δίνεται έμφαση (εξαίρεται) στο δράστη, δηλαδή στο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα, που προβαίνει σε μια ενέργεια («Ο Χρήστος»). Έτσι, το γραμματικό υποκείμενο (το υποκείμενο της πρότασης, δηλαδή «Ο Χρήστος») συμπίπτει με το λογικό υποκείμενο-δράστη (το υποκείμενο που με βάση το νόημα ενεργεί, δηλαδή «Ο Χρήστος»).

Ø Το ύφος γίνεται πιο άμεσο, προσωπικό, ζωντανό, ενώ ο λόγος, επειδή ακολουθεί τη λογική σειρά των μετεχόντων στην ενέργεια-δράση, είναι πιο καθαρός και κατανοητός, διευκολύνοντας τις διαδικασίες πρόσληψης και κατανόησης των νοημάτων.

Παθητική σύνταξη-διάθεση: π.χ.: «Η γάτα χτυπήθηκε από τον Χρήστο»

Με την παθητική σύνταξη:

Ø Η δράση παρουσιάζεται από την προοπτική-οπτική γωνία του δέκτη, από την προοπτική δηλαδή αυτού που δέχεται ή βιώνει την ενέργεια του λογικού υποκειμένου («Η γάτα»). Άρα, η έμφαση δίνεται στο αποτέλεσμα/στο δέκτη της ενέργειας του ρήματος που δηλώνεται με την ενεργητική σύνταξη-διάθεση. Ο δέκτης (που αποτελεί το λογικό αντικείμενο της ενεργητικής σύνταξης, δηλαδή «τη γάτα») δηλώνεται ως υποκείμενο της παθητικής σύνταξης («Η γάτα») και ο δράστης (που αποτελεί το λογικό υποκείμενο της ενεργητικής σύνταξης, δηλαδή «Ο Χρήστος») δηλώνεται με τη μορφή ποιητικού αιτίου («από τον Χρήστο») και συχνά έχει περιφερειακό ρόλο[1].    

Ø Το ύφος γίνεται πιο απρόσωπο και τυπικό, ενώ ο λόγος αποκτά μεγαλύτερη πλοκή και γίνεται πιο σύνθετος.

Μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική

Η διαδικασία μετατροπής της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική και αντίστροφα είναι η εξής:

1) Αν το ρήμα είναι μονόπτωτο (παίρνει ένα αντικείμενο), τότε:

Ø Το ρήμα ενεργητικής διάθεσης μετατρέπεται σε ρήμα παθητικής διάθεσης.

Ø Το αντικείμενο του μονόπτωτου μεταβατικού ρήματος μετατρέπεται σε υποκείμενο του παθητικού ρήματος.

Ø Το υποκείμενο του μονόπτωτου μεταβατικού ρήματος μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο του παθητικού ρήματος.

Π.χ. «Ο Άρης χτύπησε τον Κώστα.» (ενεργητική)

       «Ο Κώστας χτυπήθηκε από τον Άρη.» (παθητική)

Όταν τα ρήματα συμπληρώνονται με εξαρτημένη πρόταση με το ότι ή να(δευτερεύουσα ονοματική ειδική ή βουλητική) ως αντικείμενο, στην παθητική σύνταξη-διάθεση προβάλλεται η εξαρτημένη πρόταση ως υποκείμενο.

Π.χ. «Οι γονείς μου αποφάσισαν να αλλάξουμε σπίτι» (ενεργητική)

«Αποφασίστηκε από τους γονείς μου να αλλάξουμε σπίτι» (παθητική)

2) Αν το ρήμα είναι δίπτωτο (παίρνει δύο αντικείμενα, άμεσο και έμμεσο), τότε:

Ø Το ρήμα ενεργητικής διάθεσης μετατρέπεται σε ρήμα παθητικής διάθεσης.

Ø Το άμεσο αντικείμενο του δίπτωτου μεταβατικού ρήματος μετατρέπεται σε υποκείμενο του παθητικού ρήματος.

Ø Το έμμεσο αντικείμενο του δίπτωτου μεταβατικού ρήματος συνήθως διατηρείται ή γίνεται εμπρόθετο αντικείμενο του παθητικού ρήματος.

Ø Το υποκείμενο του δίπτωτου μεταβατικού ρήματος μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο του παθητικού ρήματος.

Π.χ.   «Ο καθηγητής εξετάζει τους μαθητές μαθηματικά (ή στα μαθηματικά).» (ενεργητική)

       «Οι μαθητές εξετάζονται μαθηματικά (ή στα μαθηματικά) από τον καθηγητή.» (παθητική)

Υποπεριπτώσεις:

                    i.Όταν τα ρήματα συντάσσονται-συμπληρώνονται με ένα ονοματικό στοιχείο ως άμεσο αντικείμενο και μία εξαρτημένη πρόταση (δευτερεύουσα ονοματική) ως έμμεσο αντικείμενο, τότε στην παθητική σύνταξη-διάθεση προβάλλεται το ονοματικό στοιχείο (άμεσο αντικείμενο) ως υποκείμενο.

Π.χ. «Ο δάσκαλος ενημέρωσε τον μαθητή ότι πέτυχε στις εξετάσεις» (ενεργητική)

«Ο μαθητής ενημερώθηκε από το δάσκαλο ότι πέτυχε στις εξετάσεις» (παθητική)

   

                  ii.Όταν τα ρήματα (ρήματα με σημασία τύπου επιβάλλω και λέω, π.χ. ανακοινώνω, αναφέρω, αναθέτω, απαιτώ, επιβάλλω, γράφω, λέω, επιτρέπω, ζητάω, υπαγορεύω, υπενθυμίζω, ψιθυρίζω, οφείλω, προτείνω, συνιστώ)συντάσσονται-συμπληρώνονται με μία εξαρτημένη πρόταση (δευτερεύουσα ονοματική) ως άμεσο αντικείμενο και με ένα προθετικό σύνολο ως έμμεσο αντικείμενο, τότε στην παθητική σύνταξη-διάθεση προβάλλεται η εξαρτημένη πρόταση (άμεσο αντικείμενο) ως υποκείμενο.

Π.χ. «Ο διευθυντής ανακοίνωσε στους μαθητές ότι αύριο δε θα λειτουργήσει το σχολείο» (ενεργητική)

«Ανακοινώθηκε στους μαθητές (από τον διευθυντή) ότι αύριο δε θα λειτουργήσει το σχολείο» (παθητική)

                iii.Σπανιότερα, ορισμένα ρήματα προσφέρουν τη δυνατότητα, κατά την παθητική σύνταξη-διάθεση, να προβληθεί ως υποκείμενο το έμμεσο αντικείμενο της ενεργητικής σύνταξης.

Π.χ. «Ο Γιάννης φόρτωσε την ευθύνη στους άλλους για την καταστροφή του θρανίου» (ενεργητική)

«Οι άλλοι φορτώθηκαν την ευθύνη (από τον Γιάννη) για την καταστροφή του θρανίου» (παθητική)

«Ο εργοδότης δεν πλήρωσε τις υπερωρίες στους εργαζόμενους» (ενεργητική)

«Οι εργαζόμενοι δεν πληρώθηκαν τις υπερωρίες (από τον εργοδότη)» (παθητική)

3) Αν το ρήμα συντάσσεται με δύο αιτιατικές, από τις οποίες η πρώτη είναι αντικείμενο και η δεύτερη κατηγορούμενο του αντικειμένου, τότε:

Ø Το ρήμα ενεργητικής διάθεσης μετατρέπεται σε ρήμα παθητικής διάθεσης.

Ø Η αιτιατική που είναι αντικείμενο του ενεργητικού ρήματος γίνεται υποκείμενο του παθητικού ρήματος.

Ø Η αιτιατική που είναι κατηγορούμενο του αντικειμένου του ενεργητικού ρήματος μετατρέπεται σε πτώση ονομαστική και γίνεται κατηγορούμενο του υποκειμένου του παθητικού ρήματος.

Ø Το υποκείμενο του ενεργητικού ρήματος μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο του παθητικού ρήματος.

Π.χ. «Ο καθηγητής χαρακτήρισε την Άννα αδιάφορη.» (ενεργητική)

«Η Άννα χαρακτηρίστηκε αδιάφορη από τον καθηγητή.» (παθητική)

                       

4) Αν το ενεργητικό μεταβατικό ρήμα λήγει σε –μαι, τότε δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί το ίδιο και ως ρήμα παθητικής διάθεσης και αν σχηματίζει παθητική διάθεση τη σχηματίζει περιφραστικά με το ένα μέρος να προέρχεται από το θέμα του.

Π.χ. «Οι ισχυροί εκμεταλλεύονται τους αδύνατους.» (ενεργητική)

«Οι αδύνατοι γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους ισχυρούς.» (παθητική)

Παραδείγματα τέτοιων ρημάτων:

Ενεργητική διάθεση	Παθητική διάθεση
εκμεταλλεύομαι κάτι	κάτι γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης
αντιλαμβάνομαι κάτι	κάτι γίνεται αντιληπτό
ανέχομαι κάτι	κάτι γίνεται ανεκτό
δέχομαι κάτι	κάτι γίνεται δεκτό
περιποιούμαι κάποιον	κάποιος δέχεται (τις) περιποιήσεις
υπόσχομαι να ή ότι…	δίνεται (η) υπόσχεση να ή ότι…

5) Άλλες περιπτώσεις:

                    i.Ορισμένα από τα ρήματα που δηλώνουν συναίσθημα ή γνώσησυμπληρώνονται στην ενεργητική σύνταξη-διάθεση από αντικείμενο που δηλώνει αυτόν που βιώνει την ενέργεια και στην παθητική σύνταξη-διάθεση προβάλλουν τον βιώνοντα ως υποκείμενο. Το δε υποκείμενο της ενεργητικής σύνταξης στην παθητική δεν δηλώνεται με ποιητικό αίτιο, αλλά με ένα συμπλήρωμα με την πρόθεση με ή για.

Π.χ. «Αυτό δεν σε ικανοποιεί!» (ενεργητική)

«Δεν ικανοποιείσαι με αυτό!» (παθητική)

«Η πολιτική ενδιαφέρει ελάχιστα τους νέους» (ενεργητική)

«Οι νέοι ενδιαφέρονται ελάχιστα για την πολιτική» (παθητική)

Στην κατηγορία αυτών των ρημάτων εντάσσονται και αυτά που στην παθητική σύνταξη είναι δυνατή η χρήση διαφορετικών συμπληρωμάτων, π.χ.:

·         Κάτι απογοητεύει ή ενθουσιάζει ή ενοχλεί ή εντυπωσιάζει ή ικανοποιεί ή ξετρελαίνει ή παραξενεύει ή πειράζει  κάποιον (ενεργητική) → κάποιος απογοητεύεται ή ενθουσιάζεται ή ενοχλείται ή εντυπωσιάζεται ή ικανοποιείται ή ξετρελαίνεται ή πειράζεται με κάτιή από κάτι (παθητική)

·         Κάτι στεναχωρεί κάποιον (ενεργητική) → κάποιος στεναχωριέται με κάτι ή για κάτι

·         Κάτι λυπεί κάποιον (ενεργητική) → κάποιος λυπάται για κάτι ή εξαιτίας κάποιου

                  ii.Σε ορισμένα ρήματα (π.χ. ενσωματώνει, περιέχει, περιλαμβάνει) το υποκείμενο ενεργητικής διάθεσης αντιστοιχεί στην παθητική διάθεση με συμπλήρωμα του τόπου.

Π.χ. «Η τιμή περιλαμβάνει και τα έξοδα μετακίνησης» (ενεργητική)

«Τα έξοδα μετακίνησης περιλαμβάνονται στην τιμή» (παθητική)

                iii.Τέλος, το υποκείμενο της ενεργητικής σύνταξης-διάθεσης μπορεί στην παθητική να αποδοθεί και με γενική προσδιοριστική.

Π.χ. «Ο άνθρωπος δε θα χάσει την πίστη του, αν αγωνίζεται για υψηλά ιδανικά» (ενεργητική)

«Η πίστη του ανθρώπου δε θα χαθεί, αν αγωνίζεται για υψηλά ιδανικά» (παθητική)

4.14  Λειτουργίες της γλώσσας / Χρήσεις της γλώσσας (κυριολεκτική ή μεταφορική) / Δήλωση και συνυποδήλωση (ή υποδήλωση)

4.14.1  Αναφορική λειτουργία / κυριολεκτική χρήση / δήλωση

Η αναφορική λειτουργία της γλώσσας ή του λόγου ταυτίζεται με την κυριολεκτική χρήση της γλώσσας, οι λέξεις δηλαδή χρησιμοποιούνται μέσα στο λόγο με τρόπο τέτοιον ώστε να αποδίδουν επακριβώς τη συγκεκριμένη σημασία  και το περιεχόμενο (το σημαινόμενο) της έννοιας που  δηλώνουν (κυριολεκτική σημασία). Στην αναφορική λειτουργία η πράξη επικοινωνίας αναφέρεται κυρίως στον πραγματικό κόσμο ή στην αντίληψη που έχουμε γι΄ αυτόν. Υπάρχει λοιπόν μια άμεση και καθαρή σχέση ανάμεσα στη σημασία μιας λέξης και σ΄ αυτό που δηλώνει (δήλωση) και η σχέση αυτή προσλαμβάνεται από τη λογική λειτουργία του δέκτη.

Π.χ. «Ξαφνικά ο ουρανός συννέφιασε.»

Ειδικότερα, με την αναφορική λειτουργία / κυριολεκτική χρήση / δήλωση:

·                Ο πομπός απευθύνεται στη λογική-βιωματική λειτουργία του δέκτη…

·                Το βάρος πέφτει στην πληροφορία του μηνύματος…

·                Έχουμε πιστή απεικόνιση της πραγματικότητας (ρεαλισμός)…

·      Η σύνδεση των νοημάτων είναι λογική… και έτσι διευκολύνονται οι διαδικασίες αναγνωστικής πρόσληψης και κατανόησης των νοημάτων…

·                Ο λόγος αποκτά αντικειμενικότητα και μεστότητα…

4.14.2  Ποιητική λειτουργία / μεταφορική χρήση / συνυποδήλωση

Η ποιητική λειτουργία της γλώσσας ή του λόγου αναφέρεται στη μεταφορική χρήσητης γλώσσας, οι λέξεις δηλαδή αποκτούν αλληγορική σημασία μέσα στο γλωσσικό περιβάλλον που εντάσσονται (μεταφορική σημασία), γίνονται «σύμβολα» και προσλαμβάνονται με τη συγκινησιακή-συναισθηματική λειτουργία του δέκτη. Έτσι, η πράξη επικοινωνίας αναφέρεται κυρίως στον εαυτό της, στο ίδιο το μήνυμα και στη μορφή του, σ΄ αυτό που αφήνει να εννοηθεί η χρήση μιας λέξης, που δε δηλώνεται ρητά, αλλά υπονοείται, υποδηλώνεται, λανθάνει στη σημασία μιας λέξης (υποδήλωση και συνυποδήλωση[1]).

Π.χ «Ξαφνικά η ψυχή μου συννέφιασε.»

Ειδικότερα, με την ποιητική λειτουργία / μεταφορική χρήση / υποδήλωση ή συνυποδήλωση:

·      Το βάρος πέφτει στη μορφή του μηνύματος και κυρίως στην αισθητική απόλαυση που προκαλεί…

·      Ο πομπός διεγείρει και απευθύνεται κυρίως στη συναισθηματική-συγκινησιακή λειτουργία του δέκτη…

·      Η πραγματικότητα απεικονίζεται με πλασματικό τρόπο…

·      Κυριαρχεί η πολυσημία και η πολυδιάστατη προσέγγιση και ερμηνεία…

·      Η σύνδεση των νοημάτων είναι κατά βάση διαισθητική και συνειρμική…

·      Ο λόγος αποκτά ροή..., υποκειμενικότητα..., ρευστότητα...

·      Υιοθετούνται λογοτεχνικές στρατηγικές, π.χ. υπάρχουν πολλά σχήματα λόγου (μεταφορές, παρομοιώσεις, εικόνες, προσωποποιήσεις …)…

·      Το ύφος γίνεται λογοτεχνικό ή λογοτεχνίζον..., ζωντανό..., παραστατικό..., γλαφυρό...

4.14.3  Μικτή λειτουργία

Πρόκειται για τη χρήση της γλώσσας και με την αναφορική και με την ποιητική λειτουργία της. Αυτό μπορεί να συμβεί και σε επίπεδο κειμένου ή παραγράφου (π.χ. σημεία με αναφορική και σημεία με ποιητική λειτουργία) και σε επίπεδο μιας φράσης (π.χ. ένας στίχος ποιήματος που χρησιμοποιεί την κυριολεκτική σημασία των λέξεων, αλλά επειδή έχει και αισθητική διάσταση ενέχει και την ποιητική λειτουργία).

Ενδέχεται, βέβαια, να υπερτερεί μία εκ των δύο, οπότε αναφέρουμε ότι η λειτουργία της γλώσσας είναι μικτή..., υπερτερεί όμως η..., γεγονός που προσδίδει κυρίως στο λόγο... 

Πιθανές ερωτήσεις και απαντήσεις:

α) Να αναγνωρίσετε τη λειτουργία της γλώσσας του κειμένου και να αιτιολογήσετε την επιλογή του συγγραφέα / ή και τι πετυχαίνει με αυτή;

Απάντηση: «Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί κατά βάση την ... λειτουργία της γλώσσας, δηλαδή χρησιμοποιεί τις λέξεις με την ... σημασία τους, απευθυνόμενος στην... λειτουργία του ανθρώπου. Ενδεικτικά παραδείγματα είναι οι λέξεις....

Και αυτή η επιλογή οφείλεται στην πρόθεσή του να προσδώσει στο λόγο του... / ή Και με αυτή του την επιλογή πετυχαίνει να προσδώσει στο λόγο του ...»

β) Να αναγνωρίσετε ποιες λέξεις από τις παρακάτω χρησιμοποιούνται με τη δηλωτική και ποιες με την συν-υποδηλωτική τους σημασία.

Απάντηση: «Οι λέξεις που χρησιμοποιούνται με τη δηλωτική / ή με την συν-υποδηλωτική τους σημασία είναι....»

γ) Να χρησιμοποιήσετε τις παρακάτω λέξεις με τη δηλωτική τους / ή την συν-υποδηλωτική τους σημασία.

Απάντηση: Ο μαθητής σε αυτή την άσκηση πρέπει να φτιάξει παραδείγματα στα οποία θα χρησιμοποιεί την καθεμιά από τις λέξεις αυτές με τη δηλωτική τους ή την συν-υποδηλωτική τους σημασία, ανάλογα με το τι ζητάει η άσκηση.

[1] Σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη, ο όρος δήλωση σημαίνει τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στη σημασία μιας λέξης και σ΄ αυτό που δηλώνει, ο όρος συνδηλώσεις σημαίνει ό,τι συνδηλώνεται μαζί με τη σημασία μιας λέξης, ό,τι δηλαδή ανακαλεί στη μνήμη του πομπού η χρήση μιας λέξης, το ίδιο δηλώνουν στην πράξη και οι όροι συνυποδήλωση και συμπαραδήλωση, ενώ ο όρος υποδήλωση αναφέρεται περισσότερο στο τι αφήνει να εννοηθεί η χρήση μιας λέξης, ό,τι δηλαδή δε λέγεται ρητά αλλά υπονοείται, υποδηλώνεται, λανθάνει στη σημασία μιας λέξης. Συνήθως από το περιβάλλον της χρήσης της.

 ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝ

Κάθε παράγραφος συνδέεται λογικά με την προηγούμενη και με την επόμενη. Υπάρχει μια λογική ακολουθία ανάμεσα στις παραγράφους, ακολουθία που παράγεται μέσα από σχέσεις αιτίου - αιτιατού, συμπλήρωσης, αντίθεσης, αναλογίας, ομοιότητας κλπ. Η λογική αυτή ακολουθία διασφαλίζεται εποπτικά με το σχεδιάγραμμα, στο οποίο οι ιδέες υπάρχουν με γενική μορφή. Παρουσιάζεται έτσι μια διαπλοκή τόσο στη σχέση της μιας παραγράφου με την άλλη, όσο και στη σχέση της κάθε παραγράφου με την κυρίαρχη έννοια ή προβληματική.

Η σύνδεση των παραγράφων εξυπηρετείται τυπικά με συνδέσμους ή  εκφραστικούς τρόπους, σύμφωνα με τις ακόλουθες λογικές σχέσεις:

1. Με επανάληψη λέξεων

2. Με αναφορά σε προηγούμενο νόημα

3. Με χρήση αντωνυμιών

4. Με χρήση διαρθρωτικών λέξεων ή εκφράσεων και των νοηματικών σχέσεων που αυτές εκφράζουν.

Συγκεκριμένα:

α. Προσθήκη: ακόμη, επίσης, επιπλέον, επιπρόσθετα, πέρα από αυτά

β. Αντίθεση: ωστόσο, όμως αντίθετα, αλλά, παρ’ όλα αυτά, από την άλλη πλευρά, μολονότι

γ. Αιτιολόγηση: διότι, επειδή, εξαιτίας, ο λόγος/παράγοντας/αιτία που…

δ. Αποτέλεσμα: κατά συνέπεια, αποτέλεσμα, απόρροια, απότοκο, επίπτωση, για το λόγο αυτό…

ε. Συμπέρασμα: έτσι, λοιπόν, συμπερασματικά, συγκεφαλαιώ-νοντας, άρα…

ζ. Διασάφηση – επεξήγηση: δηλαδή, με άλλα λόγια, συγκεκριμένα, ειδικότερα, αυτό σημαίνει…, λόγου χάρη, για παράδειγμα

η. Χρονική σχέση: κατ’ αρχάς, αρχικά, πρώτα, έπειτα, ύστερα, τέλος, πριν…

θ. Έμφαση: αξίζει να σημειωθεί/να τονιστεί, να επισημανθεί, το κυριότερο, το σημαντικότερο, είναι αναγκαίο, ιδιαίτερα…

 Συνοχή

Είναι η λεκτική-μορφική σύνδεση, τα γλωσσικά δηλαδή μέσα «συρραφής» των φράσεων, προτάσεων, περιόδων, παραγράφων και ενοτήτων ενός κειμένου, προκειμένου να «υφανθούν» τα νοήματα στο πλαίσιο μιας φυσικής και λογικής τάξης και να αποτελέσουν ένα συνεκτικό και ενιαίο σύνολο.  

4.2.1  Τρόποι λεκτικής-μορφικής σύνδεσης (τρόποι συνοχής)

Η σύνδεση-συνοχή μπορεί να γίνει:

               

Ø  Με διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις, π.χ. αλλά, επειδή, ...

Ø  Με επανάληψη μιας λέξης/φράσης, που είναι «κλειδί» είτε της προηγούμενης παραγράφου, περιόδου ή πρότασης είτε αποτελεί τη βασική ιδέα της ενότητας ή του κειμένου.

Ø  Με λέξεις ή φράσεις που αποδίδουν ή εμπερικλείουν ή περιγράφουν ή χαρακτηρίζουν το σκεπτικό-νόημα  που έχει προηγηθεί. Οι λέξεις αυτές μπορεί να είναι:

·         Συνώνυμα ή λέξεις που νοηματικά παρουσιάζουν συγγένεια, π.χ. «ο μηνυτής → ο ενάγων»

·         Υπερώνυμα, π.χ. «ο δικηγόρος → ο επαγγελματίας»

·         Ένας γενικότερος όρος, π.χ. «οι φοιτητές → η σπουδάζουσα νεολαία»

·         Ένας όρος που δηλώνει τη σχέση του όλου με τα μέρη του, π.χ. «προκαταβολή και το υπόλοιπο → η συνολική τιμή»

·         Μια λέξη ή φράση που περιγράφει-αποδίδει-χαρακτηρίζει κάτι που έχει προηγηθεί, π.χ. «η άποψη/αντίληψη/παραδοχή αυτή…»

·         Μια λέξη ή φράση που εισάγει ερώτημα ή δίνει απάντηση, π.χ. «Τι πρέπει να κάνουμε; Να αντιδράσουμε…», «Το ερώτημα που τίθεται είναι…», «Η απάντησηείναι…»

·         Κ.λπ.

Σημείωση: Συνήθως, οι λέξεις αυτές συνδέονται και με κάποια δεικτική αντωνυμία, π.χ. «Αυτή η άποψη…», «Μια τέτοια αντίληψη…» κ.λπ.. Ενώ, ενδέχεται και μόνη της μια δεικτική αντωνυμία να προσδιορίζει ένα προηγούμενο σκεπτικό, π.χ. «Αυτό πρέπει να το εξετάσουμε βαθύτερα…» και άρα να λειτουργεί ως μέσο σύνδεσης-συνοχής.

4.2.2  Διαρθρωτικές λέξεις και φράσεις

Οι  διαρθρωτικές λέξεις και φράσεις ενδέχεται να δηλώνουν:

Ø  Αίτιο-αιτιολόγηση: π.χ. επειδή, διότι, εξαιτίας, γι’ αυτό το λόγο, μιας και, αφού (αιτιολογικό), καθώς,  …

Ø  Αντίθεση-εναντίωση: π.χ. όμως, ωστόσο, αλλά, αν και, ενώ, μολονότι, και ας, και που, …

Ø  Παραχώρηση: π.χ. και αν, ας, και να μη, και αν ακόμα, που να, …

Ø  Όρο-υπόθεση-προϋπόθεση: π.χ. αν, σαν, άμα, με την προϋπόθεση, σε περίπτωση που, …

Ø  Επεξήγηση: π.χ. δηλαδή, με άλλα λόγια, για να γίνω σαφέστερος, …

Ø  Παράδειγμα: π.χ. για παράδειγμα, λόγου χάρη, …

Ø  Έμφαση: π.χ. και κυρίως, κατά κύριο λόγο, πρέπει να τονιστεί, είναι αξιοσημείωτο, …

Ø  Απαρίθμηση: π.χ. πρώτον, δεύτερον, καταρχάς, αρχικά, τέλος, …

Ø  Πρόσθεση-συμπλήρωση-προσθήκη: π.χ. επίσης, επιπλέον, και, επιπρόσθετα, παράλληλα, ομοίως, εκτός των άλλων και, …

Ø  Συμπέρασμα-αποτέλεσμα-συγκεφαλαίωση: π.χ. επομένως, έτσι, συνεπώς, λοιπόν, ώστε, συμπερασματικά, με αποτέλεσμα, εν κατακλείδι,  …

Ø  Παραδοχή-βεβαίωση: π.χ. βέβαια, φυσικά, αναμφισβήτητα, αναμφίβολα, ασφαλώς, …

Ø  Συχνότητα: π.χ. συνήθως, συχνά, σπάνια, πολλές φορές…

Ø  Αναφορά: π.χ. όποιος, ό,τι, όσο, όσον αφορά, αναφορικά, όπως, …

Ø  Συμφωνία με αναφορική διάσταση: π.χ. «Σύμφωνα με τα δεδομένα…», βάσει… ή παραπομπή: π.χ. «Σύμφωνα με την άποψη του…»

Ø  Χρόνο (χρονική σειρά, τάξη, αφετηρία, διάρκεια, τέρμα κ.λπ.): προηγουμένως, ύστερα, έπειτα, πριν, μετά, εντωμεταξύ, όταν, στην αρχή, κατόπιν, στο τέλος, … ή μεταφορικά χρόνο, π.χ. Τώρα θα ήθελα να…

Ø  Τόπο (τοπικό προσδιορισμό): π.χ. εδώ, εκεί, έξω, κοντά, … ή μεταφορικά τόπο, π.χ. Εδώ θέλω να σταθώ στο γεγονός ότι…

Ø  Τρόπο: π.χ. έτσι, με αυτόν τον τρόπο, … 

Ø  Σκοπό: π.χ. για να, να, για το σκοπό αυτό, προκειμένου να, …

Ø  Διάζευξη: π.χ. είτε…είτε, μήτε…μήτε, ή…ή, ούτε…ούτε, … ή σύζευξη: π.χ. και…και, …

Ø  Ενδοιασμό-φόβο: π.χ. μήπως, μη, …

Ø  Βούληση-επιθυμία: π.χ. να, θα ήθελα να, …

Ø  Ερώτηση-απορία: π.χ. ποιος, πού, πότε, πώς, τι, … 

Ø  Διάρθρωση κειμένου: π.χ. «το κείμενό μου θα δομηθεί πάνω σε δύο άξονες», …

Ø  Εισαγωγή νέας ιδέας: π.χ. το επόμενο θέμα που πρέπει να εξετάσουμε είναι…

Ø  Συνδυασμό δηλώσεων: π.χ.:

·         «εκτός εάν»: δηλώνει εναντίωση ή παραχώρηση και προϋπόθεση

·         «όταν»: δηλώνει χρόνο και υπόθεση

·         «αλλά και»: δηλώνει προσθήκη και έμφαση

·         «και κυρίως»: δηλώνει αναφορά και έμφαση

Σημείωση: ο σύνδεσμός «και» είναι κατά βάση συμπλεκτικός και συνδέει όμοια πράγματα, π.χ. κύρια πρόταση με κύρια, και ως εκ τούτου δεν μπαίνει ποτέ στην αρχή περιόδου. Ενδέχεται, όμως, να μπαίνει στην αρχή περιόδου όταν είναι: Ø  Μεταβατικός-αναφορικός: π.χ. «Και όσον αφορά...». Ø  Μεταβατικός-προσθετικός: π.χ. «Και επίσης…». Ø  Μεταβατικός-αιτιολογικός: π.χ. «Και τούτο διότι…». Ø  Μεταβατικός-συμπερασματικός: π.χ. «Και έτσι οδηγηθήκαμε…». Ø  Επιδοτικός-εμφατικός (δηλώνει έμφαση): π.χ. «Και έφαγε πολύ καικοιμήθηκε αμέσως», «Και κυρίως…».