Ο μετέωρος άνθρωπος, Γ. Γραμματικάκης

Ο Μετέωρος άνθρωπος

Στα πρώτα βήματα του 21ου αιώνα, ο άνθρωπος, έχοντας καθυποτάξει τον πλανήτη για τις δικές του αποκλειστικά ανάγκες, διαπιστώνει τώρα τις συνέπειες. Και ψάχνει με αγωνία ένα καινούριο πρόσωπο και τη χαμένη του προοπτική.

Όπως απεικονίζεται με ενάργεια στις τηλεοπτικές μας οθόνες, ο πλανήτης Γη και οι περιούσιοί του κάτοικοι βρίσκονται τον τελευταίο καιρό σε διαρκή αναστάτωση. Το σεισμό μεγάλης εντάσεως στην Ιαπωνία ακολούθησε ένα καταστροφικό τσουνάμι που σάρωσε πόλεις και ακτές. Στη συνέχεια τα πυρηνικά εργοστάσια έσπειραν τον εφιάλτη της ραδιενέργειας στη γειτονιά τους, αλλά και σε χώρες μακρινές. Λίγες επίσης εβδομάδες πριν, ένας άνεμος δημοκρατίας που μπορεί να αποδειχθεί και καυτός λίβας, ξεκίνησε από την Αίγυπτο και κλονίζει ήδη εξουσίες και μακρόβια καθεστώτα. Στην τελευταία εκδοχή των γεγονότων, ένα καθεστώς τυραννικό αλλά και πλούσιο στη Λιβύη απειλείται από μια θολή λαϊκή εξέγερση. Η λεγόμενη «Δύση» προσπαθεί –όπως πάντα- να προασπίσει τα συμφέροντά της με ανθρωπιστικά προσχήματα.

Τα συμπεράσματα που μπορούν να αντληθούν από τον ειδησεογραφικό αυτό καταιγισμό είναι νομίζω σημαντικά.

[…] Ζούμε λοιπόν σε έναν κόσμο που βρίσκεται σε συνεχή περιδίνηση. Το δέος, ωστόσο, που δημιουργεί, μοιάζει να υπακούει σε μια μοίρα υπέρτερη όταν –όπως ο πρόσφατος σεισμός της Ιαπωνίας –έχει τη ρίζα του σε πλανητικές διεργασίες. Η οδύνη όμως είναι μεγαλύτερη, όταν το δέος προέρχεται από πράξεις ανθρώπινες, από την απληστία και την αφροσύνη, από τον παραλογισμό του πολέμου ή τους θρησκευτικούς φανατισμούς.

Μέσα πάντως στη γενική αυτή σύγχυση, υπάρχει μια ανθρώπινη δραστηριότητα που παρουσιάζει σταθερή πρόοδο, που δείχνει να έχει ορατούς στόχους. Είναι η επιστήμη. Στην κοσμολογία ή την ιατρική, στη βιολογία και τους υπολογιστές, η επιστημονική γνώση έχει κάνει άλματα που ερμηνεύουν τα φαινόμενα, αλλάζουν ριζικά την καθημερινότητα, προλαβαίνουν επιδημίες και ασθένειες. Ενώ τα παραστρατήματα των εφαρμογών της –όπως είναι τα πυρηνικά εργοστάσια- στην αυτοκαταστροφική τάση και πάλι του ανθρώπου οφείλονται, στην αλαζονεία ή τα άνομα συμφέροντά του.

Εδώ όμως έγκειται η τραγική αντίφαση. Διότι ενώ η επιστημονική πρόοδος υπογραμμίζει αλλά και διευρύνει τις ανθρώπινες δυνατότητες, δεν φαίνεται να οδηγεί σε μια ποιοτική εξέλιξη των κοινωνιών και του ανθρώπου. Οδηγεί, αναμφισβήτητα, σε μια ζωή διαφορετική ως προς τις εξωτερικές συντεταγμένες της. Επειδή όμως άλλες δυνάμεις κυριαρχούν και πάλι, συμπιέζουν ό,τι αποτέλεσε την ηθική επιταγή της ιστορίας: Τη δίκαιη συγκρότηση του κοινωνικού ιστού, τον σεβασμό στις ανθρώπινες αξίες και τα δικαιώματα, την ενίσχυση των δημιουργικών δυνάμεων που εν είδει μικρής φωτιάς ενυπάρχουν στον καθένα.

Πρόσφατα, άλλωστε, αναδύθηκε με έμφαση μια καινούρια απειλή – η πιο ύπουλη, ίσως, η πιο κυνική, από όσες γνώρισε ποτέ ο κόσμος. Είναι ένα οικονομικό σύστημα, που στηρίζεται σε άυλες συντεταγμένες, και ομιλεί μια γλώσσα ακατανόητη. Ισοπεδώνει ωστόσο κυβερνήσεις και λαούς, προσδοκίες και όνειρα. Κανείς δεν ξέρει πώς εγκαθιδρύθηκε, ούτε πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί. Το βέβαιο είναι ένα: Ότι λέξεις πρωτόγνωρες και παντοδύναμες (όπως οίκοι αξιολόγησης ή «αγορές», spreads και μηχανισμοί στήριξης), αλλά και άλλες με παρελθόν ανάλογο (όπως επιτόκια και χρηματιστήρια, χρέος και ομόλογα) έχουν βυθίσει την ανθρωπότητα σε έναν μεσαίωνα ανισοτήτων, αβεβαιότητας και σκοτεινής προοπτικής.

Στην προσπάθειά του να οριοθετήσει την ανθρώπινη πορεία, ο υπογράφων είχε διατυπώσει παλαιότερα την άποψη ότι από τον βιολογικό άνθρωπο –που ήταν υποχρεωμένος να εξελίξει τις ικανότητές του για να επιβιώσει- περάσαμε κάποτε στον θρησκευτικό άνθρωπο: Εκείνος στήριζε τις ηθικές αξίες αλλά και τη δικαίωσή του σε δυνάμεις υπέρτερες, σε θεϊκές παρεμβάσεις. Στη συνέχεια, κυριάρχησε ο κοινωνικός άνθρωπος. Εδώ, η δικαίωση απαιτήθηκε επί της Γης, με αιτήματα δικαιοσύνης και ελευθερίας.

Καθώς ωστόσο ο 21ος αιώνας έχει ήδη διανύσει τα πρώτα του βήματα, οι ιστορικές αυτές καταβολές παραμερίζονται, και μια νέα κατηγορία, ένας νέος άνθρωπος, διαμορφώνεται: ο μετέωρος άνθρωπος. Γνωρίζει πια –ο μετέωρος άνθρωπος- ότι είναι έποικος σε έναν πλανήτη ιδιόμορφο που αποτελεί απλώς μια κουκκίδα απειροελάχιστη σε ένα ασύλληπτο Σύμπαν. Ούτε έχει πια την αυταπάτη –ο μετέωρος άνθρωπος- ότι μια δίκαιη κοινωνία αποτελεί ιστορική αναγκαιότητα. Αντίθετα, βλέπει την ιστορία να κινείται ερήμην του, αισθάνεται ότι ο ίδιος είναι το θύμα της ή ένας μάρτυς σιωπηλός. Ο μετέωρος άνθρωπος, έχοντας καθυποτάξει τον πλανήτη για τις δικές του αποκλειστικά ανάγκες, διαπιστώνει τώρα τις συνέπειες. Ο μετέωρος άνθρωπος –ο εξόριστος από τον Θεό και το κέντρο του Σύμπαντος- ψάχνει λοιπόν με αγωνία κάποια στηρίγματα, αναζητά ένα καινούριο πρόσωπο και τη χαμένη του προοπτική.

Εδώ όμως αναδύεται ένα σημείο με αδιάψευστη βαρύτητα. Ο μετέωρος άνθρωπος υποπτεύεται ήδη ότι μόνον ένας κόσμος που ξεκινά από αυτόν και καταλήγει στον Άλλο –τους άλλους μετέωρους ανθρώπους- έχει κάποια λογική υπάρξεως ή δυνατότητα να επιβιώσει. Αυτή είναι η προσωπική ευθύνη, αλλά και η ελπίδα του: τον μετέωρο άνθρωπο θα ισορροπήσει μόνον το άπλωμα του χεριού στους άλλους κατοίκους του πλανήτη, και στην φύση ή στις θάλασσές που αιώνες τώρα αγκάλιαζαν την ύπαρξή του.

*Άρθρο από τον τύπο του Γεωργίου Γραμματικάκη, καθηγητή, του πανεπιστημίου Κρήτης και συγγραφέα

Ερωτήσεις

Α. Να συνθέσετε την περίληψη του κειμένου. ( 100-120 λέξεις ) ( μονάδες 25 )

Β1. «Ο μετέωρος άνθρωπος έχοντας καθυποτάξει τον πλανήτη για τις δικές του αποκλειστικά ανάγκες, διαπιστώνει τώρα τις συνέπειες». Να αναπτύξετε σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων το περιεχόμενο της παραπάνω περιόδου. ( μονάδες 10 )

Β2. α) Να ελέγξετε τη δομή και τους τρόπους ανάπτυξης της έκτης παραγράφου. «Καθώς ωστόσο….τη χαμένη του προοπτική». ( μονάδες 6 ) β) Να εντοπίσετε το είδος του συλλογισμού (παραγωγικός, επαγωγικός, αναλογικός) της δεύτερης παραγράφου «Η οδύνη όμως…..θρησκευτικούς φανατισμούς» και να τον αξιολογήσετε. ( μονάδες 8 )

Β3. Να προσδιορίσετε τους τρόπους πειθούς που χρησιμοποιούνται στην πρώτη παράγραφο «Όπως απεικονίζεται …. με ανθρωπιστικά προσχήματα». Στη συνέχεια να παρουσιάσετε τα μέσα με τα οποία επιτυγχάνονται οι τρόποι αυτοί. ( μονάδες 6 )

Β4. Να δώσετε ένα συνώνυμο και ένα αντώνυμο για κάθε μια από τις ακόλουθες λέξεις: ενάργεια, διαρκή, θολή, αφροσύνη, συμπιέζουν, ύπουλη, απειροελάχιστη. ( μονάδες 5 )

Εναλλακτικές ερωτήσεις

Β.1α.Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση.

Α. Ο μετέωρος άνθρωπος :

1. γνωρίζει τη θέση του στο σύμπαν

2. είναι παρατηρητής του ιστορικού γίγνεσθαι

3. στηρίζεται στους συνανθρώπους του

4. έχει χάσει το θρησκευτικό στοιχείο

Β. Η ελπίδα του μετέωρου ανθρώπου βρίσκεται :

1. στον Θεό

2. στους ανθρώπους

3. στον εαυτό του

4. σε ολόκληρο τον κόσμο (μονάδες 2)

Β.1β. Γιατί σύμφωνα με τον συγγραφέα ο άνθρωπος είναι μετέωρος; (απαντήστε σε παράγραφο 80-

100 λέξεων). (μονάδες 2)

Β.1γ. “Γνωρίζει πια –ο μετέωρος άνθρωπος- ότι είναι έποικος σε έναν πλανήτη ιδιόμορφο που αποτελεί απλώς μια κουκκίδα απειροελάχιστη σε ένα ασύλληπτο Σύμπαν”. Να αναλύσετε το περιεχόμενο της πρότασης σε μία παράγραφο 80-100 λέξεων. (μονάδες 2)

Β.2 Να ελέγξετε τη δομή και τους τρόπους ανάπτυξης της δεύτερης παραγράφου. (μονάδες 3)

Γ.1 Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις με άλλες ισοδύναμες :

Και ψάχνει με αγωνία ένα καινούργιο πρόσωπο και τη χαμένη του προοπτική. (μονάδες 5)

Γ.2 Σε ποιες από τις παρακάτω φράσεις η λειτουργία της γλώσσας είναι αναφορική και σε ποιες ποιη-

τική;

• ο άνθρωπος έχοντας καθυποτάξει τον πλανήτη
• ο 21ος αιώνας έχει ήδη διανύσει τα πρώτα του βήματα
• βλέπει την ιστορία να κινείται ερήμην του
• αναδύεται ένα σημείο με αδιάψευστη βαρύτητα
• έχει κάποια λογική υπάρξεως

Γ.2 Να δώσετε έναν άλλο τίτλο στο κείμενο χρησιμοποιώντας μεταφορική γλώσσα. (μονάδες 4)