Η εξουσία του φόβου και το «μετά», που θα είναι διαφορετικό

Κείμενο 1.

Η εξουσία του φόβου και το «μετά», που θα είναι διαφορετικό ( ; )

Μπορούμε να δράσουμε και να σκεφτούμε διαφορετικά για μια σειρά ζητήματα, αντλώντας μαθήματα από αυτή την πανδημία;

Κάθε ανατροπή της ρουτίνας των κοινωνιών ακολουθείται, σχεδόν μοιραία, από υποσχέσεις ανάπλασης και αναγέννησης. Μια παγκόσμια επιδημία, ένας μεγάλος πόλεμος, η αιφνίδια φυσική καταστροφή, λειτουργούν ως πολλαπλασιαστές φιλόδοξων σχεδίων για το μετά. Μετά τον πρώτο μεγάλο πόλεμο είχαμε τη γέννηση της Κοινωνίας των Εθνών, ενώ πάνω στα ερείπια των ευρωπαϊκών πόλεων και στις κρίσεις που έφερε η ψυχροπολεμική διαίρεση πήρε σάρκα και οστά η Ευρωπαϊκή Κοινότητα.

Στις σκιές τέτοιων συμφορών η ανθρωπότητα σπεύδει να προστατευτεί και συγχρόνως μοιράζει υποσχέσεις μεταστροφής. Τώρα, ας πούμε, και καθώς η πανδημία του Covid-19 αλλάζει ριζικά το καθεστώς της καθημερινότητας και τις σταθερές της οικονομικής και κοινωνικής ζωής, έχει επανέλθει το θέμα ενός «τέλους» και μιας «καινούργιας αρχής». Τι μας λέει αυτό το μοτίβο; Υπόσχεται πως μετά από αυτό δεν θα επιστρέψουμε στο πριν, θα οργανώσουμε αλλιώς τα πράγματα. Η νόσος και οι αντιδράσεις σε αυτήν αποκαλύπτει τις βαθύτερες υλικές και πνευματικές ανεπάρκειες ενός ολόκληρου πολιτισμού. Αυτό γράφεται και ακούγεται σε πολλές γλώσσες αυτές τις μέρες, παράλληλα με την ιατρο-νοσηλευτική προσπάθεια και τα δράματα στο πεδίο της μάχης των νοσοκομείων. 

Όσο μπορούμε να σκεφτούμε, έχοντας ακόμα δρόμο μπροστά μας (γιατί το lockdown μάς γυρίζει στη στοιχειώδη σκέψη του εξοδούχου φαντάρου), η επόμενη μέρα συνδέεται με μια γενικότερη στροφή σε δημόσιες, πολιτικές και ατομικές προτεραιότητες. Ναι, με μια έννοια το πιο ανελέητα αντι-ουτοπικό πλάσμα στον κόσμο, ένας ιός, γίνεται αφορμή να στηθεί και μια βιομηχανία ονείρων όπου συνωστίζονται ήδη πολιτικές ευχές, ηθικά όνειρα και ιδεολογικοί ανταγωνισμοί. Βγαίνουν στον αφρό όσοι μυρίζονται πια μια μόνιμη e-κοινωνία των ανέπαφων συναλλαγών αλλά και όσοι προτείνουν στα σοβαρά την εγκατάλειψη του μοντέλου του παγκόσμιου εμπορίου με την επιστροφή στο τοπικό για την παραγωγή και την ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών.  

Οι περισσότεροι, όμως, «οι μάζες» όπως λέγαμε παλιά, στέκονται μακριά από αυτό το άθλημα των μεγάλων στόχων. Βρίσκονται μες στο σάστισμα, θυμώνουν με το ένα ή το άλλο εμπόδιο της καθημερινότητας και προσπαθούν να προσαρμοστούν. Το πιθανό είναι να βλέπουν στον ύπνο τους ότι απαλλάσσονται από τις μυρουδιές των αντισηπτικών που αυτές τις μέρες μάς πολιορκούν. Οι άνθρωποι βιάζονται να επιστρέψουν στις αμαρτωλές, όχι ιδιαίτερα προσεκτικές, ούτε πάντα συνετές επιλογές τους. Συναισθάνονται ότι η κουλτούρα της αυτοπειθαρχίας και των θυσιών δεν μπορεί να είναι πρόταση ζωής ούτε καν για εκείνους που ισχυρίζονται πως την αντέχουν εν όψει κάποιου καλού σκοπού.   Σκόρπιες σκέψεις από την καινούργια ζωή.

Αυτή η κρίση, παρ' όλα αυτά, γεννάει καινούργιες στάσεις και πολιτικές μεταστροφές. Κάθε μέρα αποδεικνύει πως υπάρχει μετατόπιση γραμμών. Και βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή.  Όλες όμως οι κρίσεις που σκάβουν την καθημερινότητα έχουν μια ιδιότητα που πάει κόντρα στα υπερφιλόδοξα, reborn όνειρα: οι άνθρωποι τείνουν να νοσταλγούν αυτό που είχαν ή κι αυτό το οποίο ζούσαν μέχρι πριν από λίγο. Το «ριζικά διαφορετικό» μέλλον είτε το φοβούνται είτε δεν το διακρίνουν. Τον Μάιο ή τον Ιούνιο η έγνοια των περισσότερων –τουλάχιστον στις δικές μας χώρες‒ θα είναι η δυνατότητα να έχουν βγει από το λαγούμι και τον φόβο τους. Θα είναι οι δουλειές τους, η κατασκήνωση των παιδιών, οι αιώνιες Πανελλαδικές ή και η εξεταστική του Σεπτεμβρίου. Θα είναι μια Αμοργός, μια Χαλκιδική, οι επισκευές στο εξοχικό που έμειναν πίσω. Θα είναι τα άλλα, χιλιάδες προβλήματα υγείας που καλύπτονται τώρα πίσω από την παγκόσμια αποκλειστικότητα του Covid-19. Θα είναι τα χρέη που θα αποψυχθούν και οι έρωτες που μάλλον κρύφτηκαν πίσω από μάσκες και γάντια μίας χρήσεως.

Μπορούμε να δράσουμε και να σκεφτούμε διαφορετικά για μια σειρά ζητήματα, αντλώντας μαθήματα από αυτή την πανδημία; Το ερώτημα μοιάζει πρόωρο και σε κάποιον βαθμό υπονομευμένο απ' όσα είπα πιο πάνω. Μίλησα περισσότερο για το πώς αυτό που ζούμε τώρα εξαγνίζει τις ρουτίνες και τις πατέντες που επικρατούσαν σε καιρούς ελεύθερης κυκλοφορίας. Όμως υπάρχουν αφανείς και ορατές μετατοπίσεις. Ακόμα όμως και αν ξέρουμε πως οι κοινωνίες μετά το σοκ επιστρέφουν στα δοκιμασμένα μονοπάτια τους, αλλάζει η ατμόσφαιρα και μαζί και οι απαιτήσεις από τις δημόσιες εξουσίες και τα οργανωμένα συστήματα.

Η εξουσία του φόβου δεν είναι συνήθως καλός σύμβουλος για να οργανώσει κανείς το μέλλον του. Μπορεί, όμως, οι εξελίξεις να μην είναι μια ευθεία γραμμή και να δούμε αλυσιδωτές αντιδράσεις και ενδιαφέρουσες λοξοδρομήσεις. Να δούμε αναθεωρήσεις και επαναπροσδιορισμούς. Σαν τη συμπεριφορά του ιού στον οργανισμό, το ίδιο απρόβλεπτη είναι η μακροπρόθεσμη επίδραση των μεγάλων κλονισμών στη δημοκρατία και στις ψυχές. Μπορεί να μη διακρίνουμε το μέλλον – πίσω από το παραλήρημα της φλυαρίας του παρόντος – όμως αυτό τελικά κρατάει την ικανότητα για εκπλήξεις. 

                           Νικόλας Σεβαστάκης (Από το διαδίκτυο, διασκευασμένο, Πηγή: www.lifo.gr)

Κείμενο 2.

Τελετές της Άνοιξης

Εδώ και λίγες ημέρες, βλαστοί ανοίγουν πάνω στα ξερά κλαδιά της μουριάς, επεκτείνονται σαν πράσινοι οικισμοί σε έρημη γη. Οι κισσοί ξεδιπλώνουν πλοκάμια πάνω στους τoίχους, νέα φύλλα ξετυλίγονται. Παντού βλαστάρια, μάτια και ανθοί. Η ζωή τρέχει στις διαδρομές της, γνωστές και νέες. Ορμάει μέσα σε φλέβες φυτών και ζώων, αρπάζει κάθε ευκαιρία, διευρύνει την παραμικρή χαραμάδα για να συναντηθεί με το φως. Μέσα στην παράξενη σιωπή της πόλης, αηδόνι αυτοσχεδιάζει ακούραστο, με υπόκρουση το γουργούρισμα των άγριων περιστεριών. Η γειτονιά, η πόλη, ο πολιτισμός μας όλος πάγωσε εν κινήσει. Σιώπησε. Κρατάμε την ανάσα μας. Μετράμε τη ζωή σε ώρες και μέρες, σε ασθενείς και νεκρούς.

Η αφύπνιση της φύσης, σε αντίθεση με τον εγκλεισμό και τη νάρκη μας, υπογραμμίζει πόσο κοντά της βρισκόμαστε αλλά και πόσο ξεκομμένοι, πως είμαστε ο καθένας κομμάτι ενός συνόλου, κουκκίδες σε ένα πλέγμα ορατών και αόρατων ιστών. Και σε πολυκατοικία να ζούμε, σκουπίζουμε το μπαλκόνι ή το αυτοκίνητο από τη γύρη, τη σκόνη της Σαχάρας, τα περιττώματα πουλιών.

Στην ύπαιθρο, η ζωή ρυθμίζεται από τις εποχές, από τον αγώνα να συντονιστούμε με την παραγωγή της Φύσης για να έχουμε να φάμε, να ορίσουμε τη θέση μας, να καθαρίζουμε την αυλή από φύλλα, να συντηρούμε τα σπίτια μας. Όταν ο τελευταίος μιας οικογένειας χάνεται, όταν κλείνει ένα σπίτι, ακλάδευτα δένδρα, κρεβατίνες, ρίζες και κισσοί το αγκαλιάζουν, το γκρεμίζουν, το κάνουν ένα με τη γη. Είτε μόνοι παλεύουμε για να επιβιώσουμε, είτε φιλοδοξούμε να χτίσουμε αυτοκρατορίες, ο αγώνας διεξάγεται πάνω στην επιφάνεια κόσμων που δεν ορίζουμε, που δεν γνωρίζουμε.

Ο νέος κορωνοϊός είναι η φονική υπενθύμιση πως όσο και αν ζούμε με τα μυαλά στα αστέρια, όσο οι σκέψεις, οι φαντασιώσεις και τα αισθήματά μας εκφράζονται μεταξύ μας και στον εικονικό κόσμο των κοινωνικών δικτύων, είμαστε πάντα εξαρτημένοι από τη φύση μας· από το γεγονός ότι η σάρκα, η ύλη μας, είναι μέρος μιας αδιάκοπης αλυσίδας που μας συνδέει με ό,τι άλλο ζει.

Παρ’ όλη την επιστήμη μας, οι εξελίξεις δεν θα πάψουν να μας εκπλήττουν. Ούτε, όμως, θα πάψουμε να εκπλήσσουμε εαυτούς: είμαστε ευέλικτοι και επινοητικοί, θέλουμε να ζήσουμε και βοηθάμε ο ένας τον άλλον για να πετύχουμε. Εάν αυτό ακούγεται ειρωνικό τις ημέρες που καλούμαστε να απαρνηθούμε την κοινωνική μας υπόσταση, ας σκεφτούμε λίγο τα κοινωνικά δίκτυα, πως αυτά έγιναν τόσο σημαντικό κομμάτι της ζωής μας και εμείς κομμάτι αυτών.

Το Facebook ιδρύθηκε μόλις το 2004, το Twitter το 2006. Κι όμως, αυτά και ακόμη νεότερα δίκτυα, εξελίχθηκαν στο πιο οικείο πεδίο για τη συνύπαρξή μας. Μας βοηθούν να αντέξουμε τη φυσική απομόνωση, η οικειότητα που αισθανόμαστε στη χρήση τους μας παρέχει μια αίσθηση ασφάλειας. Όμως, όπως τα φυσικά σώματά μας, αυτοί οι τεχνητοί κόσμοι έχουν αμέτρητες πόρτες και παράθυρα από τις οποίες μπορεί να εισβάλει ο εχθρός. Έχει ενδιαφέρον ότι ένα από τα χαρακτηριστικά των κοινωνικών δικτύων είναι η ευκολία με την οποία κάτι γίνεται viral – μεταδίδεται σαν ιός. Τώρα η μεταφορά μεταλλάσσεται και γίνεται πραγματικότητα: ζούμε με τον φόβο ενός ιού που μεταδίδεται από σώμα σε σώμα με την ταχύτητα που φτάνει στους υπολογιστές μας ένα αστείο βίντεο ή ένας καταστροφικός «ιός». Είμαστε έρμαια του φυσικού κόσμου, στον οποίο ανήκουμε, και του εικονικού, που πιστεύουμε ότι μας ανήκει (έως ότου χαθεί ο έλεγχος με την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης).

Σήμερα βρισκόμαστε σε έναν πόλεμο όπου το μέτωπο είναι παντού, όσο πιο κοντά τόσο πιο επικίνδυνο. Σαν κοινωνία, με εξειδικευμένους ανθρώπους που εργάζονται για το συλλογικό καλό, έχουμε τα εφόδια να προσαρμοστούμε, να επιζήσουμε. Ωστόσο, η προσαρμοστικότητα αυτή εμπεριέχει και κινδύνους. Πέρα από τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις που ήδη φαίνονται, η (αναγκαία) στέρηση βασικών ελευθεριών του πολιτισμού μας μπορεί να οδηγήσει είτε στην παγίωση τέτοιων μέτρων ή στην υπερβολική αντίδραση όταν ο κίνδυνος περάσει. Ο πρώτος κίνδυνος είναι αυτονόητος· ο δεύτερος συμπεριλαμβάνει το πώς ο κάθε πολίτης αντιλαμβάνεται την ευθύνη του προς την κοινωνία.

Η Φύση και οι αρχαίοι μάς διδάσκουν ότι η λύση βρίσκεται στο μέτρο. Ο άνθρωπος, όμως, δεν μπορεί να περιοριστεί. Βουτάει βαθιά μέσα του σε αναζήτηση αναμνήσεων, συναισθημάτων και φαντασίας, δοκιμάζει τα όρια της γνώσεως συνεχώς. Με αυτά φθάσαμε έως εδώ, για καλό και για κακό. Αυτά θα μας σώσουν.

Είναι Άνοιξη. Τα δένδρα ξυπνούν, τα πουλιά τραγουδούν. Ο πάνδημος κίνδυνος απαιτεί διεθνή συντονισμό, κοινωνική συνεργασία, ατομική ψυχραιμία και ευθύνη. Αγωνιούμε αλλά γνωρίζουμε ότι η κρίση θα περάσει, ότι οι άνθρωποι μπορούν να πετύχουν, να παραμένουν ζωντανοί και μέσα στη σκληρότερη εποχή.

                                                                                  ΝΙΚΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΡΑΣ (Από το διαδίκτυο)

 Κείμενο 3.

 Κείμενο 4.

Στον ουρανό τού τίποτα με ελάχιστα

Η Κατερίνα Αγγελάκη – Ρουκ από την πρώτη ποιητική της συλλογή προανήγγειλε τη δεύτερη μεταπολεμική γενιά, με χαρακτηριστικότερο γνώρισμα της ποίησής της «τη σωματικότητα των αισθημάτων και την κατάφαση στη μοναξιά ως του βαθύτερου γνωρίσματος της ύπαρξης». Το σώμα και ο έρωτας, η λύπη και η έλλειψη επανέρχονται σταθερά στα ποιήματά της – «η ποίηση δεν θεραπεύει, δείχνει την πληγή» έλεγε κάποτε. Ωστόσο, αντιμετωπίζει τα πάντα με αισιοδοξία γοητευμένη από το μυστήριο της ζωής και παρά τα δύσκολα παιχνίδια της μοίρας.

Από την κλειδαρότρυπα κρυφοκοιτάω τη ζωή
την κατασκοπεύω μήπως καταλάβω
πώς κερδίζει πάντα αυτή
ενώ χάνουμε εμείς.
Πώς οι αξίες γεννιούνται
κι επιβάλλονται πάνω σ’ αυτό που πρώτο λιώνει:
το σώμα.
Πεθαίνω μες στο νου μου χωρίς ίχνος αρρώστιας
ζω χωρίς να χρειάζομαι ενθάρρυνση καμιά
ανασαίνω κι ας είμαι
σε κοντινή μακρινή απόσταση
απ’ ό,τι ζεστό αγγίζεται, φλογίζει…
Αναρωτιέμαι τι άλλους συνδυασμούς
θα εφεύρει η ζωή
ανάμεσα στο τραύμα της οριστικής εξαφάνισης
και το θαύμα της καθημερινής αθανασίας.
Χρωστάω τη σοφία μου στο φόβο∙
πέταλα, αναστεναγμούς, αποχρώσεις
τα πετάω.
Χώμα, αέρα, ρίζες κρατάω∙
να φεύγουν τα περιττά λέω
να μπω στον ουρανό τού τίποτα
με ελάχιστα.

                                                                                    Κατερίνα Αγγελάκη - Ρουκ

ΘΕΜΑ Α

Ο συγγραφέας του πρώτου κειμένου κάνει λόγο για μετατοπίσεις και αλλαγές που ακολουθούν μετά από μια μεγάλη ανατροπή στην καθημερινότητά μας. Εντοπίστε τες και καταγράψτε τες (70 – 90 λέξεις)                                                                                                                                                                                                                                                                                    Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Β

Β1. Να γράψετε δίπλα από κάθε γράμμα τη λέξη Σωστό ή Λάθος, ανάλογα με το αν νομίζετε ότι η πρόταση αποδίδει ορθά το νόημα των Κειμένων 1 και 2. Στη συνέχεια να τεκμηριώσετε την απάντησή σας, παραθέτοντας τα αντίστοιχα χωρία από το κείμενο.

1.      Σύμφωνα με το πρώτο κείμενο οποιαδήποτε ανατροπή της καθημερινότητας μιας κοινωνίας προκαλεί αυτόματα αλλαγές προτεραιοτήτων και οδηγεί σε σχεδιασμούς για μια νέα αρχή.

2.      Σύμφωνα με το πρώτο κείμενο η «μάζα» προσαρμόζεται κι αποδέχεται αγόγγυστα οποιαδήποτε στέρηση της ελευθερίας της ή επιβολή περιοριστικών μέτρων.

3.      Σύμφωνα με το δεύτερο κείμενο η ενασχόληση των πολιτών με τα κοινωνικά δίκτυα στις παρούσες συνθήκες αποτελεί απόδειξη της κοινωνικής τους υπόστασης .

4.      Σύμφωνα με το δεύτερο κείμενο κρίσιμες καταστάσεις όπως η παρουσία του κορωνοϊού επιβεβαιώνουν την εξάρτησή μας από τη φύση.

5.      Και τα δύο κείμενα καταλήγουν με ένα αισιόδοξο μήνυμα.

                                                                                                                                                         Μονάδες 15

Β2α. «Αυτή η κρίση, παρ' όλα αυτά, ... μάσκες και γάντια μίας χρήσεως.»(5η παράγραφος 1^ου κειμένου).  Αν ο σκοπός του συγγραφέα είναι να πείσει τον/την αναγνώστη/τριά του για τη θέση που διατυπώνει, πώς το επιτυγχάνει; Για την απάντησή σας να παρατηρήσετε τον τρόπο οργάνωσης της παραγράφου καθώς και γλωσσικές επιλογές του συγγραφέα (αναφέροντας τουλάχιστον τρία παραδείγματα από αυτές).

Β2β. Ο συγγραφέας του πρώτου κειμένου ισχυρίζεται: «Όσο μπορούμε να σκεφτούμε, έχοντας ακόμα δρόμο μπροστά μας (γιατί το lockdown μάς γυρίζει στη στοιχειώδη σκέψη του εξοδούχου φαντάρου), η επόμενη μέρα συνδέεται με μια γενικότερη στροφή σε δημόσιες, πολιτικές και ατομικές προτεραιότητες.» (3^η παράγραφος). Να καταγράψετε όλους τους  τρόπους και μέσα πειθούς που αξιοποιεί. Θεωρείτε ότι τελικά καταφέρνει να σας πείσει; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας αξιολογώντας την πειστικότητα καθενός από τους τρόπους και τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας.

Β2γ. Να σχολιάσετε τους τίτλους των κειμένων 1 και 2 και να απαντήσετε στο ερώτημα αν ανταποκρίνονται στο περιεχόμενο και στην πρόθεση των συγγραφέων τους.       

                Μονάδες 15

Β3. Να σχολιάσετε το περιεχόμενο της εικόνας (Κείμενο 3) και να συγκρίνετε το θέμα της με το κεντρικό θέμα των Κειμένων 1 και 2. Βρίσκονται σε συμφωνία ή διαφωνία; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας χρησιμοποιώντας και αποσπάσματα των κειμένων (70 – 90 λέξεις)

                                                                                                                                                           Μονάδες 10

ΘΕΜΑ Γ

Ποιο νομίζετε ότι είναι το βασικό θέμα που θίγει η ποιήτρια; Τεκμηριώστε την απάντησή σας με τους κατάλληλους κειμενικούς δείκτες. Ποια είναι η προσωπική σας θέση; (150-200 λέξεις)

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ

«Η νόσος και οι αντιδράσεις σε αυτήν αποκαλύπτει τις βαθύτερες υλικές και πνευματικές ανεπάρκειες ενός ολόκληρου πολιτισμού», υποστηρίζει ο συγγραφέας του πρώτου κειμένου. Αντλώντας στοιχεία και από τα δύο κείμενα που σας δίνονται να απαντήσετε στο ερώτημα: Πώς νομίζετε ότι μια μεγάλη ανατροπή της φυσικής ισορροπίας επηρεάζει την ανθρώπινη καθημερινότητα σε κάθε πεδίο δραστηριοτήτων; Ποια μαθήματα αντλεί ο άνθρωπος από αυτήν;  Η απάντησή σας να έχει τη μορφή άρθρου σε μαθητική εφημερίδα. (350-400 λέξεις)