Ομαδικές εργασίες στη Θεματική ενότητα : Τα φύλα στη Λογοτεχνία

Η Μάνα, Περλ Μπακ

1. Ποια φαίνεται να είναι η θέση του άντρα και ποια της γυναίκας; Να απαντήσετε βασισμένοι σε κειμενικές αναφορές, εστιάζοντας σε όλες τις ηλικιακές φάσεις.

2.  Οι μέρες της μάνας φαίνονται να είναι ίδιες. Παρόλα αυτά, αυτή όχι μόνο δεν παραπονιέται αλλά βρίσκει και λόγους ώστε να αποδείξει τη διαφορετικότητα και το ενδιαφέρον των ημερών της. Πώς θα μπορούσατε να τη χαρακτηρίσετε; Θεωρείτε ότι σήμερα θα μπορούσε να λειτουργήσει μια μάνα έτσι, αν βρισκόταν σε ανάλογη περίπτωση;

3. Η μάνα κάνει πράγματα που δεν είναι συνηθισμένα ούτε για το δικό της κοινωνικό περίγυρο. Ποια είναι η στάση του κοινωνικού περίγυρου απέναντι στην πεθερά και ποια της μάνας; Πώς θα τη χαρακτηρίζατε και πώς θα δικαιολογούσατε τη θέση της; Φαίνεται να υπάρχει κατανόηση μεταξύ των γυναικών; Απαντήστε βασισμένοι στο κείμενο αλλά προεκτείνετε την απάντησή σας και στο σήμερα.

4.  Ανατρέψτε τη συμπεριφορά της μάνας και κρατώντας τις ίδιες συνθήκες, δώστε ένα θεατρικό διάλογο ανάμεσα στη μάνα και την πεθερά της.

5. Καλείστε να γράψετε κάτι για το οπισθόφυλλο του βιβλίου της Περλ Μπακ (μία κριτική αποτίμηση του έργου ή ένα προσωπικό σχόλιο για τα μηνύματα που προσπαθεί να μεταδώσει το βιβλίο) έτσι ώστε να προκαλέσετε το ενδιαφέρον του αναγνώστη.

Ελένη ή ο Κανένας, Ρέα Γαλανάκη

1.Κεντρική ηρωίδα στο μυθιστόρημα "Ελένη ή ο κανένας" είναι η Ελένη Αλταμούρα-Μπούκουρα, η πρώτη σπουδασμένη Ελληνίδα ζωγράφος. Αναζητήστε πληροφορίες για την προσωπικότητα, τη ζωή της και το έργο της και δημιουργήστε ένα λογισμικό παρουσίασης το οποίο θα εμπλουτίσετε και με εικονογραφικό υλικό. Θα σας βοηθήσουν οι παρακάτω ηλεκτρονικές διευθύνσεις:

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BB%CE%AD%CE%BD%CE%B7_%CE%9C%CF%80%CE%BF%CF%8D%CE%BA%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%B1-%CE%91%CE%BB%CF%84%CE%B1%CE%BC%CE%BF%CF%8D%CF%81%CE%B1,

http://istoria.gr/aug02/3.htm

 http://www.arvasynel.gr/texnes_b.html,

http://www.sansimera.gr/biographies/344,

http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22784&subid=2&pubid=58416958,

http://annagelopoulou.blogspot.gr/2011/05/blog-post_919.html

 2. Τι είναι αυτό, κατά τη γνώμη σας, που έκανε τη Ρέα Γαλανάκη να παρουσιάσει στο έργο της "Ελένη ή ο κανένας" τη ζωή της Ελένης Αλταμούρα-Μπούκουρα; Ποιος είναι ο στόχος της Ρέας Γαλανάκη στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα;

3. Στην αρχή του αποσπάσματος του σχολικού εγχειριδίου η Ελένη μεταμφιέζεται. Ποιοι λόγοι επιβάλλουν τη μεταμφίεση της Ελένης και με ποιο τρόπο παρουσιάζεται η μεταμφίεση από τη συγγραφέα; Μετά τη μεταμφίεση της γέννησε τον εαυτό της ως κανένα. Πώς  δικαιολογεί την απόφαση της; Πώς συνταιριάζονται "στον ίδιο κύκλο" τα ονόματα "Ελένη" και "Κανένας";

4. Σχολιάστε την απόφαση της Ελένης να σπουδάσει ζωγραφική στην εποχή της. Ποια προβλήματα και δυσκολίες αντιμετώπιζε μια γυναίκα που στα μέσα του 19ου αιώνα ήθελε να ασχοληθεί με τη ζωγραφική και γιατί; Πιστεύετε οτι και άλλες γυναίκες τόλμησαν να πραγματοποιήσουν το όνειρο τους; Αναζητήστε πληροφορίες για τις γυναίκες ζωγράφους στο αφιέρωμα της Καθημερινής που μπορείτε να το βρείτε στην ηλεκτρονική του μορφή: http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1999/05/02051999.pdf (σελίδες 11-12).

5. Να παρουσιάσετε την προσωπικότητα του πατέρα της Ελένης Αλταμούρα-Μπούκουρα, στηριζόμενοι σε στοιχεία του κειμένου και να σκιαγραφήσετε την προσωπικότητα της ίδιας στηριζόμενοι στο κείμενο.  Να λάβετε σοβαρά υπόψη την εποχή στην οποία διαδραματίζονται τα γεγονότα.

6. Τι μαρτυρεί η αναγκαστική μεταμφίεση της Ελένης για τη θέση της γυναίκας στα μέσα του 19ου αιώνα στην Ελλάδα και στην Ιταλία; Να γράψετε την άποψη σας σ' ένα κείμενο.Θα σας βοηθήσουν οι ακόλουθες ηλεκτρονικές διευθύνσεις:

http://www.fhw.gr/chronos/12/gr/1833_1897/society/language/06.html και

http://www.fhw.gr/chronos/12/gr/1833_1897/society/sources/03.html .

7. Επιλέξτε μια διάσημη γυναίκα που κατόρθωσε να πραγματοποιήσει τα όνειρα της και παρουσιάστε σε λογισμικό παρουσίασης τη ζωή και τη δράση της. Μπορείτε να αντλήσετε υλικό από τον ιστότοπο http://www.isotita-epeaek.gr/welcome.htm (φωτογραφικό υλικό)στον οποίο μπορεί κάποιος να βρει βοηθητικό εκπαιδευτικό υλικό για την εισαγωγή θεμάτων σχετικά με τα φύλα στην εκπαιδευτική διαδικασία.

8. Γράψτε ένα διάλογο ανάμεσα στην Ελένη Αλταμούρα και στον πατέρα της ή ζωγραφίστε το πορτρέτο της Ελένης Αλταμούρα. Βασικό στοιχείο και στις δύο εργασίες πρέπει να είναι ο "έρωτας" της Ελένης για τη ζωγραφική και η θέληση της να πραγματοποιήσει το όνειρο της.

Φόνισσα, Αλ. Παπαδιαμάντης

1.       Πώς σκιαγραφούνται οι χαρακτήρες των ανδρών μέσα από τα αποσπάσματα της Φόνισσας;

2.       Πώς αντιμετωπίζεται η γυναίκα από το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον σε θέματα όπως είναι ο έρωτας, ο γάμος και η προίκα στη Φόνισσα;Νομίζετε πως  σήμερα η γυναίκα έχει την αντιμετώπιση που της αξίζει ή πρέπει  να γίνουν ακόμη βήματα προς αυτή την κατεύθυνση;

3.       Η «Φόνισσα» θεωρείται «δυνατό ψυχογραφικό έργο». Σ’ αυτήν παρατηρούμε επίσης ένα από τα κύρια γνωρίσματα της συγγραφικής τέχνης του Παπαδιαμάντη, το ρεαλισμό. Να επαληθεύσετε τις παρατηρήσεις αυτές με συγκεκριμένες αναφορές στο κείμενο.

4.       Η ιδέα που διακατέχει τη Φραγκογιαννού και οι πράξεις της έρχονται σε αντίθεση με τις θρησκευτικές και ηθικές αντιλήψεις, είναι αποτρόπαια εγκλήματα. Πώς η Φραγκογιαννού γεφυρώνει μέσα της αυτό το χάσμα; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας με συγκεκριμένες αναφορές στο κείμενο.

5.       Η Φραγκογιαννού φτάνει στην εγκληματική ιδέα της βρεφοκτονίας (στο κεφ. Ε΄) ύστερα από εμπειρίες και εσωτερικές διεργασίες που δίνονται στα τέσσερα πρώτα κεφάλαια του έργου. Με βάση τα αποσπάσματα και τις περιληπτικές πληροφορίες να διερευνήσετε τα αίτια που συντείνουν στη διαμόρφωση της παράλογης ιδέας της και να τα εκθέσετε σε συνεχή λόγο. Τα αίτια αυτά θα τα αναζητήσετε κυρίως; α) Στις ατομικές της εμπειρίες β) Στο κοινωνικό περιβάλλον της (οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, κυρίαρχες αντιλήψεις) γ) Στο χαρακτήρα της δ) Στην κατάσταση που ζει τώρα δίπλα στο άρρωστο βρέφος και στη λεχώνα κόρη της;Στις μέρες μας συναντάμε περιπτώσεις γυναικών που δολοφονούν τα παιδιά τους; Ποια συνήθως είναι τα αίτια που τις οδηγούν σε αυτή την αποτρόπαια πράξη; Σε ποια κοινωνική τάξη ανήκουν συνήθως οι γυναίκες αυτές; Ποια προβλήματα αντιμετωπίζουν στην καθημερινή τους ζωή; Πώς αντιμετωπίζονται από την κοινωνία και τη δικαιοσύνη; Τι πρέπει να γίνει κατά τη γνώμη σας; Υπάρχουν κοινά σημεία με την ηρωίδα του Παπαδιαμάντη;

5.

6.       Αφού διαβάσετε τα δύο άρθρα,  γράψτε ένα δικό σας  διατυπώνοντας τη δική σας θέση για το χαρακτήρα του έργου και τα κρυφά του νοήματα :

Η «Φόνισσα» ως αντικοινωνικό μυθιστόρημα

* Ο Παπαδιαμάντης προσπαθεί να δείξει με το μυθιστόρημά του το αδιέξοδο της κοινωνίας του, να αμφισβητήσει την ιδέα της προόδου και να υποστηρίξει την ιδέα της επιστροφής σε μια πιο αγνή, προκοινωνική συνθήκη.

Ενα από τα γνωρίσματα της κλασικής λογοτεχνίας είναι η ασυμβατότητα ηθικής συνείδησης και δημιουργικής φαντασίας και ενδεχομένως αυτό το γνώρισμα είναι ένας από τους λόγους που καθιστά τη Φόνισσα όχι μόνο ένα από τα πιο πολυδιαβασμένα αλλά και από τα πιο πολυσυζητημένα πεζογραφικά κείμενα της ελληνικής λογοτεχνίας. Η Φόνισσα προκάλεσε αρκετές προσεγγίσεις αυτοβιογραφικές, ψυχαναλυτικές, ηθικές, αφηγηματολογικές και κοινωνιολογικές, ένδειξη της πολυσημίας ή της αμφισημίας του παπαδιαμαντικού κειμένου. Ενα από τα στοιχεία που συμβάλλουν σε αυτόν τον ερμηνευτικό πλουραλισμό είναι και ο υπότιτλός του «κοινωνικό μυθιστόρημα». Η χρήση αυτού του υποτίτλου θέτει το ερώτημα του πώς εννοεί το κοινωνικό μυθιστόρημα ο Παπαδιαμάντης, γιατί χαρακτηρίζει το κείμενό του με αυτόν τον τρόπο και πώς αυτός ο χαρακτηρισμός συνάδει με την αφηγηματική του δομή. Είναι, εντέλει, η Φραγκογιαννού ένας εωσφορικός χαρακτήρας ή μια κοινωνική ανατροπέας και μια πρώιμη υπέρμαχος των δικαιωμάτων των γυναικών;

Η Φόνισσα είναι μια αφήγηση αναδρομική και αυτό το χαρακτηριστικό συνδέει τον αφηγηματικό της τρόπο με το κοινωνικό όραμα που εκφράζει. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα αντιεξελικτικό που υποβάλλει την άποψη ότι η κοινωνική «πρόοδος» οδηγεί μόνο στην ανισότητα και κατ' επέκταση στο έγκλημα. Ως εκ τούτου, η λύση έγκειται στην επιστροφή σε μια αρχέγονη, φυσική κατάσταση και τους αντίστοιχους νόμους της φύσης. Τούτο δεν σημαίνει ότι η βία ή η ανισότητα θα εξαφανιστούν αλλά προϋποθέτει ότι οι φυσικοί νόμοι είναι προτιμότεροι από τους κοινωνικούς. Το κοινωνικό σύστημα που διαγράφεται στο μυθιστόρημα διαιωνίζει την ανισότητα και η ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον παραπέμπει στην επιστροφή στο αρχέγονο παρελθόν.

Ο Παπαδιαμάντης υπονοεί ότι η κοινωνία δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τα προβλήματά της και η μόνη διέξοδος είναι ένα είδος δαρβινικής φυσικής επιλογής. Δεν νομίζω ωστόσο ότι αφετηρία του είναι η δαρβινική θεωρία με την οποία μπορεί να ήταν εξοικειωμένος αλλά η απογοήτευσή του από τις τρέχουσες κοινωνικές εξελίξεις της εποχής του, που καταλήγουν στη γυναικεία ανισότητα και στις οικογενειακές αντιθέσεις, ωθώντας όμως τον Παπαδιαμάντη όχι στο να επιδιώξει την κοινωνική αλλαγή αλλά την απόσυρση στο παρελθόν. Στο μυθιστόρημα διακρίνει κανείς τη νοσταλγία για ένα προκοινωνικό στάδιο εγγύτερα στη φύση ενώ η νοσταλγία για τις απαρχές εκφράζεται μέσω της αφηγηματικής αναδίπλωσης και του αναστοχασμού.

Η Φόνισσα, όπως και άλλα διηγήματα του Παπαδιαμάντη, εκτυλίσσεται σε μια κοινωνία μεταβατική και αντιμέτωπη με τις αστικές και εκσυγχρονιστικές τάσεις. Ο Παπαδιαμάντης δεν κάνει κάποια πρόταση κοινωνικής αναμόρφωσης γιατί η λύση για αυτόν δεν βρίσκεται στο μέλλον αλλά στο παρελθόν, στην επιστροφή σε μια οργανική, φυσική και προκοινωνική κατάσταση. Αυτή η άποψη όμως υποβάλλεται χωρίς να εκφράζεται ρητά στη Φόνισσα. Με τους φόνους η Φραγκογιαννού προσπαθεί να γυρίσει το ρολόι πίσω, να εμποδίσει τα θύματά της να εισέλθουν στην κοινωνία.

Η αντίθεση που εκφράζεται στο μυθιστόρημα προς ορισμένους κοινωνικούς θεσμούς συνδεόμενους με την κεντρική διοίκηση, όπως η αστυνομία και η φορολογία, που εκλαμβάνεται ως υποκατάστατο της ληστείας, υποδηλώνει κάποια προτίμηση προς μορφές τοπικής αυτοδιοίκησης και συνακόλουθα κάποια κλίση προς το παραδοσιακό και το τοπικό παρά προς το νεωτερικό και το αστικό, που με τη σειρά της παραπέμπει στην αντίθεση φύσης και πολιτισμού.

Το μυθιστόρημα του Παπαδιαμάντη προσδίδοντας στη φύση απελευθερωτικό και καθαρτικό ρόλο την πριμοδοτεί σε σχέση με τον πολιτισμό. Η Φραγκογιαννού πιστεύει ότι μέσω της φυσικής επιλογής η κοινωνική ανισότητα και η ανθρώπινη αδυναμία θα αντιμετωπιστούν και θα εξαλειφθούν. Με τη σειρά της η ίδια καταφεύγει στη φύση ενώ ο θάνατός της στη θάλασσα μπορεί αλληγορικά να θεωρηθεί ότι έχει καθαρτικό χαρακτήρα, συνιστώντας ένα είδος απορρόφησης στη φύση.

Το τέλος του μυθιστορήματος έχει ερμηνευθεί ποικιλοτρόπως και ορισμένοι είδαν στον «φυσικό» θάνατο της Φραγκογιαννούς μια μορφή αναβάπτισης ή αναγέννησης. Αυτές οι ερμηνείες μπορούν να ενταχθούν σε ένα γενικότερο πλαίσιο οδηγώντας μας στο συμπέρασμα ότι η πρωταγωνίστρια επιστρέφει στη φύση και τιμωρείται από τη φύση, που συμβολίζει συνάμα την ελευθερία και τη λύτρωση. Ηθική και δικαιοσύνη δεν εκφράζονται από την κοινωνία αλλά από τη φύση που ταυτίζεται με τον Θεό. Το τέλος της αφήγησης υπηρετεί δηλαδή τον γενικότερο σκοπό της που είναι η αναδρομή στο παρελθόν, στην αθωότητα της παιδικής ηλικίας και τελικά στην αγνότητα της φύσεως. Η παλίρροια του νερού, αναγκαία για έναν πειστικό θάνατο, υποδηλώνει επίσης τη ρυθμική επανάληψη που περιλαμβάνει την περιοδική κάθαρση με την εμβάπτιση στο νερό και την αναγέννηση. Ακόμη και με τον τρόπο που κλείνει το μυθιστόρημα υπογραμμίζεται η αναδρομική υφή της αφήγησης.

Ο Παπαδιαμάντης γενικά προσπαθεί να δείξει με το μυθιστόρημά του το αδιέξοδο της κοινωνίας του, να αμφισβητήσει την ιδέα της προόδου και να υποστηρίξει την ιδέα της επιστροφής σε μια πιο αγνή, προκοινωνική συνθήκη μέσα από την ιδέα της αναδρομής που κυριαρχεί στο κείμενο. Με τους θανάτους των κοριτσιών προκαλεί ένα ισχυρό ταρακούνημα στην κοινωνία, ενώ η βουκολική νοσταλγία για την ειδυλλιακότητα του παρελθόντος, που συναντούμε σε άλλα του διηγήματα, μετασχηματίζεται εδώ σε μια συγκλονιστική αναγνώριση των βίαιων και απελευθερωτικών δυνάμεων που συνυπάρχουν στη φύση.

Με αυτά τα δεδομένα η Φόνισσα μπορεί να χαρακτηριστεί ένα αντικοινωνικό μυθιστόρημα καθώς προσβλέπει στην επιστροφή σε ένα προκοινωνικό και φυσικό στάδιο, ενώ παράλληλα υιοθετεί την ιδέα της ανακύκλησης και της επιστροφής ως αφηγηματικό της τρόπο, δείχνοντας έτσι πόσο στενά συλλειτουργούν το ιδεολογικό με το αφηγηματικό στοιχείο. Μπορεί κανείς να διαφωνεί με τον αντικοινωνικό αναχωρητισμό του Παπαδιαμάντη, δεν μπορεί όμως να μην παραδεχτεί το πόσο αριστοτεχνικά συνθέτει το μυθιστόρημά του, ώστε αφήγηση και ιδεολογία να αλληλοεξυπηρετούνται.

Ο κ. Δημήτρης Τζιόβας είναι καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Birmingham της Αγγλίας.

«Η Φόνισσα είμαι εγώ»

* Ποιον να καταδίκαζε ο συγγραφέας Παπαδιαμάντης; Τη Φραγκογιαννού, δηλαδή τον εαυτό του; Για εγκλήματα που δεν έκανε;

Το μυθιστόρημα που έγραψε ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης αποτελεί κατ' ουσίαν την επέκταση της αυτοψυχογραφικής ταύτισης του συγγραφέα με την ηρωίδα του

Η (παρ)ερμηνεία της «Φόνισσας» του Παπαδιαμάντη από τον Δ. Τζιόβα («Το Βήμα» / «Νέες Εποχές», 31.3.2002) αυτοπεριορίζεται σ' έναν αυθαίρετο σχολιασμό του έργου, παραγνωρίζοντας εντελώς όχι μόνο τις προηγούμενες ερμηνευτικές και δη ερευνητικές συμβολές, αλλά και το ίδιο το κείμενό του.

Ως ερμηνευτική βάση πρέπει να ληφθεί η πολλαπλώς διαπιστωμένη «αυτοβιογραφικότητα» και αυτού του έργου του Παπαδιαμάντη, της οποίας ικανά και πειστικά τεκμήρια προσκόμισε ο Ξ. Κοκόλης (1984/1991). Σ' αυτά θα μπορούσαν να προστεθούν και αρκετά άλλα:

Η «Φόνισσα» Φραγκογιαννού έχει την ίδια απαισιόδοξη, μηδενιστική βιοθεωρία με τον Παπαδιαμάντη, όπως τη γνωρίζουμε από τη δική του (αυτο)βιογραφία - με τα ίδια περίπου λόγια: «ουδ' εφαντάζετο [το κοριτσάκι-εγγονάκι της Φραγκογιαννούς] πόσους κόπους επροξένει εις τους άλλους, ουδέ πόσα βάσανα έμελλε να υποφέρη, εάν επέζη, και αυτό».

Οπως ο πλάστης της Παπαδιαμάντης έτσι και η Φραγκογιαννού είναι (και) άντρας - βιολογικά και κοινωνικά: «ήτο γυνή σχεδόν εξηκοντούτις, καλοκαμωμένη, με αδρούς χαρακτήρας, με ήθος ανδρικόν και με δύο μικράς άκρας μύστακος άνω των χειλέων της»· και: «Ως ανήρ [η Φραγκογιαννού!] οφείλει να δώση οικίαν, άμπελον, αγρόν, ελαιώνα, να δανεισθή μετρητά [...]. Ως γυνή πρέπει να κατασκευάση ή να προμηθευθή "προίκα", τουτέστι παράφερνα...».

Αλλ' αυτό ακριβώς ήταν το οικογενειακό και προσωπικό πρόβλημα του Παπαδιαμάντη - και αυτό το πρόβλημα προβάλλει στο λογοτεχνικό είδωλό του: το πρόβλημα της προίκας, χωρίς την οποία τα θηλυκά παιδιά στην εποχή και στον τόπο του δεν μπορούσαν να «αποκατασταθούν»· σ' αυτό το «πρόβλημα» θα αναφερθούν και τα τελευταία λόγια της Φραγκογιαννούς, όταν αντίκρισε τον «αγρόν», «οπού της είχον δώσει ως προίκα», «όταν, νεάνιδα, την υπάνδρευσαν και την εκουκούλωσαν και την έκαμαν νύφην οι γονείς της: -Ω! να το προικιό μου, είπε».

Από τα ιστορικά έγγραφα, που παρουσίασε ο Γ. Βλαχογιάννης (1938), γνωρίζουμε τις τρομερές κοινωνικές στρεβλώσεις, που επέφερε, από τις αρχές ήδη του 19ου αιώνα, στον τόπο του Παπαδιαμάντη το οικονομικό, κατ' αρχήν, πρόβλημα της προικοδότησης των θηλυκών παιδιών στις φτωχές αγροτικές οικογένειες: «... απάνθρωπος μισοτεκνία των γονέων προς τα θηλυκά, απαραδειγμάτιστος καταφρόνησις των αρσενικών τέκνων προς τους γονείς διά την προς αυτά γινομένην αδικίαν και τα καθ' ημέραν συμβαίνοντα φρικτά παρανομήματα [...]. Αι μυστικαί βρεφοκτονίαι των θηλυκών...».

Στη θέση ακριβώς της Φραγκογιαννούς βρισκόταν και ο ίδιος ο Παπαδιαμάντης, όταν έγραφε στο γενέθλιο νησί του τη «Φόνισσα» (1902): Μετά τον θάνατο του πατέρα (1895) και της μητέρας του (1900) βρισκόταν μπροστά στο ίδιο, κι' ακόμα οξύτερο, μ' αυτήν πρόβλημα: Ενώ αυτή είχε να «αποκαταστήσει», προικίζοντάς την, τη μεγαλύτερη κόρη της, την Αμέρσα, ο Παπαδιαμάντης είχε μείνει με τρεις αδελφές γεροντοκόρες και έπρεπε να είναι γι' αυτές, όπως η Φραγκογιαννού, πατέρας («ως ανήρ») και μάνα («ως γυνή»).

Σύμφωνα με τον άγραφο νόμο του τόπου και της εποχής του, όσο δε βρισκόταν γαμπρός για τις άπροικες αδελφές του, ο Παπαδιαμάντης ήταν υποχρεωμένος, από τα νιάτα του, να μείνει και ο ίδιος, θέλοντας και μη, «εργένης», καταπιέζοντας, ταυτόχρονα, κάθε επιθυμία του για μια «νόμιμη» ικανοποίηση του ερωτισμού του, για μια «νόμιμη» σχέση με το άλλο φύλο - καταπίεση, που του άφηνε μόνο το υποκατάστατο των ερωτικών φαντασιώσεων, όπως εκδηλώνονται σε μερικά διηγήματά του.

Ο Παπαδιαμάντης δεν αγνοεί, βέβαια, τον κοινωνικό χαρακτήρα του προβλήματος - αντίθετα, τον υποδηλώνει στον υπότιτλο του έργου του: «κοινωνικόν μυθιστόρημα»· αυτό όμως το κοινωνικό πρόβλημα το μεταγράφει ως ατομικό (του) ψυχολογικό - και «μεταφυσικό» πρόβλημα. Αντίθετα λοιπόν απ' ό,τι υποθέτει μια «φεμινιστική» παρερμηνεία της «Φόνισσας», ο Παπαδιαμάντης δεν υπερασπίζεται στο έργο του αυτό κανένα «γυναικείο ζήτημα» - ο Παπαδιαμάντης ήταν, αποδεδειγμένα, μισογύνης.

Οπως και στα άλλα «αυτοβιογραφικά» του διηγήματα, έτσι και στη «Φόνισσα» η τεχνική της αφήγησης στηρίζεται στην ψυχολογική διαδικασία της ανάμνησης· στην περίπτωση της Φραγκογιαννούς η τεχνική αυτή ισοδυναμεί με την ψυχαναλυτική τεχνική της (αυτο)ανάλυσης: «Εις εικόνας, εις σκηνάς και εις οράματα της είχεν επανέλθει εις τον νουν όλος ο βίος της, ο ανωφελής και μάταιος και βαρύς».

Και το ευρηματικό τέλος του έργου προσφέρει ένα επιπλέον, το σημαντικότερο ίσως, κλειδί για την αυτοψυχογραφική ταύτιση του κύριου προσώπου με τον συγγραφέα του: Η γραία Χαδούλα, η Φραγκογιαννού, δε συλλαμβάνεται από τους χωροφύλακες, που την καταδιώκουν· πεθαίνει, πνίγεται, κάπου «μεταξύ της θείας και της ανθρωπίνης δικαιοσύνης». Ποιον να καταδίκαζε ο συγγραφέας Παπαδιαμάντης; Τη Φραγκογιαννού, δηλαδή τον εαυτό του; Για εγκλήματα που δεν έκανε;

Μ' όλα τα παραπάνω δεδομένα, θα μπορούσαμε να δεχτούμε τον εύστοχο παραλληλισμό του Παπαδιαμάντη με το Flaubert από το Μ. Χαλβατζάκη (1977): Οπως ο κορυφαίος γάλλος μυθιστοριογράφος του 19ου αιώνα για τη «Madame Bovary» του, έτσι και ο φτωχός έλληνας «συγγενής» του θα μπορούσε να πει για το δημιούργημά του: «Η Φόνισσα είμαι εγώ!»

Ο κ. Γιώργος Βελουδής είναι καθηγητής Νεοελληνικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

ΠΕΡΣΕΠΟΛΙΣ

1.       Αφού διαβάσετε τις δύο κριτικές που υπάρχουν στις ιστοσελίδες που ακολουθούν και δείτε την ταινία, να γράψετε μία δική σας κριτική για την Περσέπολη

http://www.enet.gr/?i=issue.el.home&date=02/10/2009&id=87954

http://www.protoporia.gr/persepolis-mia-alithini-istoria-p-286088.html

2.       Φτιάξτε ένα PPT με εικόνες αντιπροσωπευτικές της θέσης της γυναίκας στο Ισλάμ (μπορείτε να προσθέσετε σχόλια και μουσική).

3.       Αν ήσασταν σκηνοθέτες και σας ζητούσαν να «στήσετε» μια ταινία με θέμα της θέση της Ελληνίδας γυναίκας στη σύγχρονη εποχή, τι είδους σενάριο-υπόθεση θα επιλέγατε για την ταινία σας;

4.       Αφού διαβάσετε τα άρθρα στις ιστοσελίδες που ακολουθούν, να γράψετε ένα μικρό άρθρο για τη θέση της γυναίκας στο Ισλάμ.

http://krasodad.blogspot.gr/2010/08/blog-post_3102.html

http://www.tanea.gr/news/world/article/5011160/anoikse-o-dromos-gia-thn-prwth-gynaika-dikhgoro-sth-saoydikh-arabia/

http://www.athenspress.gr/2012/05/%CF%84%CE%BF-%CF%80%CF%81%CF%8E%CF%84%CE%BF-%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%BF%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CE%BC%CF%8C%CE%B4%CE%B1%CF%82-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B9%CF%82-%CE%B3%CF%85%CE%BD%CE%B1%CE%AF/

http://www.neolaia.gr/2013/10/09/erntogan-mantila-dhmokratia/

ΧΑΜΗΛΕΣ ΠΤΗΣΕΙΣ, Αρκάς

1.       Μελετήστε την σχέση των δύο ηρώων και σχολιάστε τις συμπεριφορές τους.

2.       Επιλέξτε κάποιες από τις λεζάντες και αντιστρέψτε τους  ρόλους  βάζοντας το γιο στη θέση του πατέρα .

3.       Σχεδιάστε το δικό σας κόμικ επιλέγοντας άλλα ζώα για ήρωες  (σχέση μητέρας – κόρης, συζύγων ή αδελφιών)

4.       Φτιάξτε ένα trailer για να διαφημίσετε το νέο animation με πρωταγωνιστές τα δύο σπουργίτια (βάλτε και την ανάλογη μουσική)

Παραμύθια

1.       Χιονάτη, Σταχτοπούτα, Η Πεντάμορφη και το τέρας, Ωραία κοιμωμένη, Κοκκινοσκουφίτσα : Τι είδους γυναικεία στερεότυπα προβάλλονται μέσα από τα συγκεκριμένα παραμύθια;

2.       Αν οι πρωταγωνιστές ήταν άντρες, πώς θα ήταν αυτά τα παραμύθια; Συγκρίνετε με σύγχρονα παραμύθια.

3.       Ξαναγράψτε τα παραμύθια κάνοντας τις πρωταγωνίστριες άσχημες, χοντρές και αντιπαθητικές και τον άντρα – ήρωα ακριβώς το αντίθετο.

4.       Φτάξτε ένα PPT με στιγμιότυπα κλασικών και σύγχρονων παραμυθιών ή ιστοριών, όπου πρωταγωνιστούν γυναίκες.

5.       Αναζητείστε ελληνικές ταινίες  με γυναίκες πρωταγωνίστριες και σχολιάστε τους ρόλους τους.