Τα μυστικά της Φόνισσας, άρθρο της Εύης Χανουμίδου

Συνηθίζεται μέσα από κάθε λογοτεχνικό έργο να αναζητούνται κρυφά νοήματα.  Θεωρώ όμως ότι ένα ρεαλιστικό έργο όπως χαρακτηρίζεται η «Φόνισσα», δεν κρύβει κρυφά νοήματα,  ο ρεαλισμός δεν κρύβει κρυφά νοήματα, παρουσιάζει τα πράγματα όπως είναι. 

Κατά την γνώμη μου το έργο είναι ένα εξαιρετικά δυνατό κοινωνικό μυθιστόρημα, όπου εκ πρώτης όψεως παρουσιάζεται μια κακούργα γυναίκα η οποία με μεγάλη ευκολία φθάνει στον φόνο, και όχι μόνο μια φορά.  Η αναδρομή όμως στην προηγούμενη ζωή της μας δείχνει μια κατατρεγμένη γυναίκα με πολλές δυσκολίες στη ζωή της, που έχει νιώσει έντονα τον κοινωνικό ρατσισμό.  Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον Παπαδιαμάντη, σε όλη της τη ζωή υπηρετούσε κάποιον, είτε αυτός ήταν οι γονείς της, είτε ο άντρας της αλλά και τα παιδιά της.  Έτσι, λοιπόν, στην ηλικία που βρίσκεται τώρα διαπράττει μια σειρά από φόνους μικρών κοριτσιών θέλοντας με αυτό τον τρόπο να τα απαλλάξει όπως και τις μητέρες τους από μια «βασανιστική» ζωή σαν τη δική της.  Νιώθει έτσι πως διαπράττει κοινωνικό καλό, μια θεάρεστη πράξη.  Αποτελεί, λοιπόν, ένα τραγικό πρόσωπο, αφού γίνεται θύτης για να προλάβει να μην Γίνουν θύματα της κοινωνίας τα ίδια τα θύματά της. Επομένως, δεν φαίνεται να διαπράττει τους φόνους από κακία και μίσος προς τα μικρά κορίτσια, αλλά μέσα στα πλαίσια ενός παραλογισμού από «καλοσύνη», για να τα «σώσει» απ’ τη «μαρτυρική» ζωή που επρόκειτο να κάνουν. Άρα λειτουργεί καλοπροαίρετα απέναντι στα κορίτσια. Σκοτώνει για να ελευθερώσει. Διορθώνει τη φύση, διορθώνει τη ζωή, λυτρώνει τους φτωχούς από την κακή τύχη που είχαν γεννώντας θηλυκό. Διορθώνει μια και καλή τους άδικους νόμους και τις συνήθειες μιας στενοκέφαλης κοινωνίας. Βοηθάει τους ανθρώπους. Το κακό που κάνει εκείνη τη στιγμή, το φονικό, δεν είναι πια κακό. Ωστόσο, ένας φόνος είναι σε κάθε περίπτωση ένας φόνος, η αφαίρεση μιας ανθρώπινης ζωής. Άρα, παρουσιάζεται και σκληρή και ατάραχη απέναντι στα εγκλήματα που διαπράττει. Η γριά-Χαδούλα, είναι μια γυναίκα της εποχής του Παπαδιαμάντη, μιας ανδροκρατούμενης δηλαδή κοινωνίας. Θα λέγαμε, λοιπόν πως η Φραγκογιαννού είναι ένας αντιδραστικός χαρακτήρας στο κατεστημένο της εποχής δηλώνοντας την διαμαρτυρία της μπροστά στη Μοίρα των γυναικών του νησιού. Είναι μια γυναίκα σκληρή αλλά συνάμα ευαίσθητη και προβληματισμένη για τη θέση της γυναίκας, «σκλαβιά του γυναικείου φύλλου», την εποχή αυτή. Έτσι, ο Παπαδιαμάντης προβάλλει το κοινωνικό πρόβλημα που υπήρχε στην εποχή του, εποχή «ανδροκρατίας και ανδροτρομοκρατίας», σχετικά με τη θέση της γυναίκας στις επαρχιακές και υπανάπτυκτες κοινωνίες. Ο Παπαδιαμάντης μέσα από τα Πάθη της επαναστατημένης αυτής ψυχής έδωσε σε όλο του το βάρος το ηθικό πρόβλημα του σημερινού ανθρώπου. Άγγιξε και φώτισε όχι μόνο την γυναικεία μοίρα αλλά την ανθρώπινη, ακριβώς σημείο της σύγχυσης του καλού και του κακού όπου δικαιολογείται ακόμη και η βία. Η Φραγκογιαννού επαναστάτησε με τον τρόπο της. Συνειδητοποιώντας τη σκλαβιά της απομονώνεται απ’ όλους τους άλλους που αντίθετα μ’ αυτήν ούτε βλέπουν, ούτε καταλαβαίνουν. Δεν διάλεξε τον τρόπο ζωής της, όπως δεν διάλεξε και την γέννησή της, αλλιώς θα έβρισκε την δύναμη να αντέξει και τις πίκρες και τα βάσανα και θα έβρισκε νόημα στη ζωή της.

Είναι ολομόναχη και αμύνεται με κάθε τρόπο να βγει από την φτώχια που της έχει επιβληθεί και όταν βρίσκεται αντιμέτωπη με την ανθρώπινη δικαιοσύνη, θέλει να πετάξει, να γλυτώσει, να ελευθερωθεί όχι μόνο από τους διώκτες της αλλά από την ίδια της την μοίρα, εκείνη του ανθρώπου που παραλογίστηκε και έχασε τον δρόμο του.  Γι’ αυτό και ο θάνατος δεν έρχεται ούτε σαν τιμωρία, ούτε σαν εξιλέωση, μιας και ούτε η θεία, ούτε η ανθρώπινη δικαιοσύνη δεν θέλησαν να αγγίξουν αυτήν την επαναστατημένη ψυχή.

Πρόκειται για ένα κοινωνικό μυθιστόρημα το οποίο αναλύει σε βάθος την κοινωνία της εποχής, σκιαγραφεί τα προβλήματα, τους ανθρώπους, τους θεσμούς και ιδιαίτερα τη θέση της γυναίκας.  Τα κοινωνικά στοιχεία που προβάλλονται στο έργο είναι οι οικονομικές συνθήκες των οικογενειών, οι επαγγελματικές ασχολίες των ανδρών, η μετανάστευση, το βιοτικό επίπεδο καθώς και η θέση της γυναίκας.